By Rekao je Uzvišeni Allah:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓا۟ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِى سَبِيلِ ٱللَّهِ فَتَبَيَّنُوا۟ وَلَا تَقُولُوا۟ لِمَنْ أَلْقَىٰٓ إِلَيْكُمُ ٱلسَّلَٰمَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا فَعِندَ ٱللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ كَذَٰلِكَ كُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ ٱللَّهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوٓا۟ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا ٩٤
94 O vjernici, kada u boj krenete, na Allahovu putu, sve dobro ispitajte i onome ko vam nazove selam ne recite: "Ti nisi vjernik!" – kako biste se domogli ovozemaljskih dobara; ta u Allaha su mnoge dobiti! I vi ste prije bili kao oni, pa vam je Allah darovao milost Svoju; zato uvijek sve dobro ispitajte, a Allahu je, zaista, poznato ono što radite.
En-Nisa', 94
Nakon što je Allah propisao džihad i učinio ga obaveznim vjernicima – a duše su već bile okrenule se džihadu zbog neprijateljstva i nepravde koju su nevjernici prethodno činili vjernicima – došao je ovaj ajet pozivajući da se istraži, ispita i utvrdi prilikom izlaska zbog borbe, tj. da se mora razvrstavati protiv koga se dužno boriti u odnosu protiv koga se nije dužno odnosno nije dozvoljeno boriti. Ovo važi s razlogom što duše nekad goni u borbu neprijateljstvo (koje osjeća), osveta, vjerski zanos i ljubav za ratnim plijenom pa učini nepravdu bez da je željela nepravdu – stoga je Allah obavezao provjeru stvari, obazrivost i opreznost.
Odnos borbe i želje za dunjalukom
Ajet sadržava i značenje da kada u borbu na Allahovom putu uđe motiv dunjaluka isti pokvari samu borbu i napravi nered među nosiocima te borbe. Zaista ne pokvari džihad ništa do požuda mudžahida za dunjalukom! Zato Allah kaže: وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَىٰ إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّهِ مَغَانِمُ كَثِيرَةٌ – “…i ne recite onome koji vam nazove selam: ‘Nisi ti vjernik’, kako biste se domogli dunjalučkih dobara…” Znači da se mudžahidska duša nakloni – kada pohrli za dunjalukom i izjednače se vjerovatnoće 1– ka tome da mu prevagne jedna od moguće dvije vjerovatnoće, tj. ona koju on srastveno želi zbog svog dunjaluka, pa tako upropasti i vjeru i dunjaluk. Dakle, bude da mudžahid teži vjerovatnoći da protivnik, pošto je nejasan njegov identitet, nije u Islamu da bi zaplijenio njegov imetak i zadobio njegovu poziciju ili vlast.
Riječi Uzvišenog: تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا – “…želeći dobrote dunjalučkog života…”
Riječ je o skrivenoj stvari koju ne poznaje niko osim Allah, a isto je prisutno kroz različite stepene u dušama onih koji se bore na Allahovom putu, i shodno prisutnosti ovog motiva biva da džihad ne daje svoje plodove!
Bilježe Ibnu Ebi Šejbe, Ahmed i Ibnu-l-Munzir rahimehumullah od Ibn Mes’uda radijellahu 'anhu da je rekao: “Da sam se zakleo toga dana (dana Uhuda) nadao bih se da će mi se udovoljiti – da ne postoji nijedan među nama koji želi dunjaluk, sve dok nije Allah objavio: مِنكُم مَّن يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنكُم مَّن يُرِيدُ الْآخِرَةَ “…neki od vas su željeli dunjaluk a neki su od va željeli ahiret…” 2 3
Dunjaluk – makar ga bilo malo – zastire čovjeka od pogleda na ahiret. To je kao primjer dinara od zlata: kada ga približiš oku ne vidiš od njega brdo zlata. Tako važi i za dunjaluk, ali ne zbog njegove količine i oblika već zbog blizine! Međutim, ko se okoristi tim istim dunjalukom i udalji ga od sebe neće mu naškoditi makar ga imao mnogo, ali ko ga sebi približi zaslijepiće ga i kada ga ima malo!
Najčišći među ljudima je najčišći od dunjaluka, jer tačno dunjaluk zastire srcu pogled u istinu. Naravno , razlikuje se uticaj dunjaluka shodno stepenu i ulozi njegovog nosioca: dunjaluk u srcu mudžahida – makar ga i malo bilo – je žešćeg traga na njega samog a zatim i na ostale ljude nego dunjaluk u srcu nekog drugog. Dakle, malo dunjaluka u njegovom srcu je zapravo mnogo, jer je on bliži ahiretu od bilo koga, tj. u poziciji je gdje se treba ogulit i otarasiti ljubavi ka ovom svijetu. Takođe važi da je dunjaluk u srcu učenjaka žešćeg uticaja na njega kao i ostale ljude nego u srcu običnog muslimana. Razlog je što fitna učenjaka znači ujedno i fitnu običnog naroda, dok je fitna nekog pojedinca među muslimanima tipična samo za njega uglavnom.
Uistinu je ovaj ajet إِذَا ضَرَبْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَتَبَيَّنُوا – “…kada krenete u borbu na Allahovom putu, na jasno ispitajte…” objavljen zato što je neko od Vjerovjesnikovih sallallahu 'alejhi ve sellem ashaba ubio nevjernika koji je ustvari primio Islam nakon što je ovaj izašao da ga potraži. Ubio ga je da bi uzeo i zaplijenio njegov imetak a bijaše mu odsutno u svijesti plijen koji je na ahiretu usljed njegovog islama, tj. da je on veći i bolji od zaplijene njegovog imetka zbog nevjerstva.
Dakle, ajet je objavljen što su neki ashabi ubili čovjeka koji ispoljiše Islam tako da su protumačili njegovo stanje da je ostao u nevjerstvu. Buharija bilježi od Ibn ‘Abbasa radijellahu 'anhuma u vezi ajeta: وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَىٰ إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا – “…i ne recite onome koji vam nazove selam: ‘Nisi ti vjernik’…” Kaže Ibn ‘Abbas radijellahu 'anhuma : “Bijaše neki čovjek u svom malehnom stadu, potom ga sustigoše muslimani. On im nazva selam, ali ga ubiše i uzeše njegovo malo stado. Onda je Allah objavio u vezi toga: تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا -”… želite dobare dunjalučkog života…” 4
U povodu objave ajeta dolaze i drugačije predaje. Prenosi se da je ajet objavljen zbog Mikdad ibnu-l-Esveda radijellahu 'anhu – bilježi je Buharija rahimehullah kao mu’allek predaju i skraćeno 5 , dok istu bilježi El-Bezzar rahimehullah s spojenim lancem prenosilaca i punoj, dugačkoj formi 6 . Takođe je prenešeno da je ajet objavljen zbog Muhallim ibni Džessamete ibn Kajsa radijellahu 'anhu , a što je zabilježio Ahmed rahimehullah 7 . Dolazi i da je ajet objavljen zbog Usame ibn Zejda radijellahu 'anhuma , a što bilježi Ibni Ebi Hatim kao mursel predaju od Mesruka, a Ibn Džerir Et-Taberi kao mursel od Es-Suddija rahimehumullah . 8 .
Naime, može biti da se ovakvi događaji dogode više puta i spusti se ajet zbog svih njih, a zatim ashabi radijellahu anhum prenesu kao razlog objave svaki pojedinačni događaj ponaosob, odnosno da većina ashaba ajet prenese u vezi najbližeg događaja koji se zbio dok sam ajet je došao i zbog toga kao i događaja prije dotičnog. Većina ovih povoda objave se uopšte ne suprotstavljaju međusobno već samo zbrajaju, a da se ajet odnosi na sve njih je najispravnije i najbliže. Ovo ima uporište zbog sveprisutne mudrosti u Kur’anskim ajetima, a to je ‘da važi osnova da se ajeti objavljuju u svrhu rješavanja opštih situacija koje se ponavljaju, a ne da se objavljuju samo zbog pojedinačnog slučaja koji nema sebi sličnog među ljudima.
Et-Tefsiru ve-l-bejan: 2/ 958 – 961. ; Šejh ‘Abdul'aziz ibn Merzuk Et-Tarifi, Allah ga sačuvao
