By Ovdje se javlja jedno važno šerijatsko pitanje: kada neki muslimani, u stanju kada imaju stabilnu državu, učine na teritoriji druge države s kojom su u ratu djelo za koje se sprovodi islamom propisana kazna (الحد), ili ako to učine npr. na putovanju, da li se ova kazna tada primjenjuje?
Postoje dva moguća slučaja.
Prvi je da učinjeni prijestup bude povreda prava drugog čovjeka, kao da ukrade neku imovinu, ili ubije muslimana namjerno, ili mu odsječe ruku i sl. – sprovodi se sankcija (الحد) ako žrtva ne oprašta nj. povrijeđeno pravo, čak i ako su na teritoriji države s kojom ratuju. Tako je postupio Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem kada je sproveo odmazdu u pohodu na Taif, osme godine po hidžri, dakle, u statusu vojske na tuđoj teritoriji. Kaže Ibn Ishak rahimehullah (nakon što je spomenuo pohod na Taif navodeći toponime svih mjesta): „Pripovjedao mi je ‘Amr ibn Šu'ajb rahimehullah da je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem izvršio odmazdu na dan kada je dospio u mjesto Bahretu-r-ruga, i to bijaše prva odmazda u Islamu za krvni delikt; neki čovjek od Benu Lejsa je ubio čovjeka iz plemena Huzejl, pa je ubijen zbog učinjenog ubistva.“ 1
Zapovjednik vojske treba da se potrudi u traženju oprosta (od porodice ubijenog) za ubicu ako se boji da će ubica pobjeći i pripojiti se neprijatelju, ali mu nije dozvoljeno da kaznu dokine dok god porodica ubijenog zahtjeva odmazdu, jer bi to predstavljalo potvrdu učinjene nepravde, raspirilo bi smutnju među ljudima, i dalo motiva povrijeđenim da se osvete lično (iako im to nije islamom dozvoljeno). Tako bi nastala opšta smutnja.
Drugi slučaj je prijestup kojim nije narušeno ničije pravo, odnosno da neko učini grijeh čime krši Allahovo pravo na pokornost ali ne povređuje pravo drugog čovjeka, poput grijeha konzumiranja alkohola, bluda i sl. Ovaj slučaj razmatra vojni zapovjednik sa savjetodavnim vijećem, tj. učenjacima koji su meritorni da donose odluke i rješenja: ako se strahuje da će počinioc ovakvog grijeha pobjeći od muslimana i priključiti se neprijatelju, ili vratiti sa bojnog polja a da pri tome njegov odlazak bitno utječe na volju i moral boraca, kao i njihovu snagu, onda je preče da se krivična sankcija ne izvrši nad njime, već da se to odgodi do povratka sa bojišta ako bude postojala mogućnost za isto, a prije nego se vjersko stanje griješnika popravi. Odgoda sprovedbe sankcije zbog korisiti Islama je preča od odgode sankcije nad trudnicom i dojiljom zbog koristi nje ili njezina djeteta, kako je to potvrđeno u postupku Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem. 2
Ovo važi s obrazloženjem da ostavljanje primjene sankcije u ovom slučaju se ne smatra obustavom i isključenjem pritvrđenog propisa, nego je posrijedi ostavljanje u pojedinačnom slučaju zarad koristi koja preteže u istom. Otuda se ovakvo postupanje pripaja postupanju Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem u stanju prije hidžre kada je važilo da Allah odgađa propis sprovedbe krivičnih sankcija nad prijestupnicima zbog korisiti koja se ostvarivala u takvom stanju, a poslije je iste objavio i nj. propise učvrstio, pa stoga niko nema pravo da uzdigne opšte propise u bilo kojem stanju.
Dakle, odgodiće se propis primjene sankcija u pojedinačnom slučaju do momenta dolaska u muslimansku zemlju ako se stanje prijestupnika nije popravilo – tada je izvršenje sankcije nad njim bolje i prikladnije. Znači, desila se odgoda a ne ukidanje propisa.
Ako se odgodi izvršenje krivične sankcije duže vrijeme dok su ljudi u ratu, a pri tome se popravi stanje prijestupnika koji je zaslužio kaznu, onda nije podesno da se nakon nekoliko godina nad njim izvrši kazna za opijanje a on se u međuvremenu popravio i stvar nj. vjere se ustabilila, možda je čak postao uzor ljudima u nečemu. Zapravo se desilo da korist od izvršenja kazne se ostvarila samim protokom dužeg vremena od učinjenja grijeha. Ovo je na snazi samo u vezi onoga ko se popravio svojom voljom i oduljilo se njegovo ispravno ophođenje u vjeri, dotle da mu ljudi to svjedoče, a ne važi za onoga ko pokazuje popravak iz straha od kazne pa izrodi sumnju u pogledu vlastitog popravka.
Izvršenje kazni u zemlji neprijatelja.
U vezi ovog pitanja među islamskim učenjacima postoje dva stava: da i ne.
Mišljenje da se kazne ne izvršavaju u zemlji neprijatelja je govor Omera ibnu-l-Hattaba radijellahu 'anhu , zatim, vjerodostojno prenešeno od Huzejfe ibnu-l-Jemana, Ebu Mes'uda, Sa'd ibn Ebi Vekkasa radijellahu anhum , govor imama El-Evza'ija, Ebu Hanife, Ebu Jusufa, Ahmeda, Ishaka [rhml] – iako postoji među njima razilaženje o tome da li se kazna izvršava nakon što se vojska vrati u zemlju islama.3
Sljedbenici apologetske škole od učenjaka smatraju da kazne sprovodi samo namjesnik neke pokrajine, i da muslimani, kada su na putovanju ili ratu, nemaju pravo delegirati nekoga između sebe da sprovodi kazne nad počiniocima grijeha. Vanjština hanbelijske pravne škole i govora imama Ishaka ibn Rahevejha rahimehullah jeste da se kazne ne primjenjuju u ratu, ali se sprovode pri vraćanju sa bojišta. 4
Kao dokaz da se kazne ne sprovode u zemlji neprijatelja se uzima predaja koju prenosi ‘Abdurrezzak u Musannefu, a od njega Ibnu-l-Munzir u djelu El-Evsat u hadisu od Ibn ‘Ujejne rahimehullah , a izvodi je i Se'id ibn Mensur u svom Sunenu kao i Ibn Šejbe [rhml] u svom Musannefu, obojica od ‘Alkame rahimehullah da kaže: „El-Velid ibn ‘Ukbe je našao neko piće pa se opio, a bijaše zapovjednik vojske, te ljudi rekoše Ebu Mes'udu El-Ensariju – ili Ibn Mes'udu – i Huzejfi Ibnu-l-Jemanu radijellahu 'anhuma da ‘izvršite nad njim kaznu’, pa odgovoriše: ‘Nećemo to učiniti, mi smo pred neprijateljem i ne bi voljeli da to saznaju pa im to bude razlogom smjelosti nad nama, a uzrok slabosti pri nama.“ Lanac prenosilaca preko ‘Alkame rahimehullah je vjerodostojan. 5
Takođe, predaja od Mekhula rahimehullah od Zejd ibn Sabita radijellahu 'anhu da je rekao: „Ne izvršavaju se kazne u zemlji neprijatelja iz straha da se tamošnje stanovništvo ne pripoji neprijatelju.“ Predaja je slaba; Mekhul rahimehullah nije slušao hadise od Zejda ibn Sabita radijellahu 'anhu , kako je to rekao imam Ahmed ibn Hanbel rahimehullah . 6
Nadalje, od Omera ibnu-l-Hattaba radijellahu 'anhu da je napisao ljudima „da zapovjednik vojske ili izvidnice nipošto ne bičuje čovjeka muslimana koji je napravio prijestup dok god je u borbi, sve dok ne prevali put u povratku (kući), a kako ga ne bi sustigao šejtanski žar pa da se priključi nevjernicima.“ 7 Predaja ima izvjesne slabosti, ali je podupire druga da je Omer radijellahu 'anhu napisao ‘Umejru ibn Se'idu El-Ensariju radijellahu 'anhu i njegovim službenicima: „Ne sprovodite kaznu nad bilo kim od muslimana u zemlji gdje se ratuje, sve dok vojska ne izađe u zemlju s kojom muslimani imaju mirovni ugovor.“8 Slično predanje izvodi i Buharija rahimehullah u svom Et-Tarihu, da je Omer radijellahu 'anhu rekao: „Ne siječe se ruka 9 u borbi niti u gladnoj godini.“ 10 Predaja ima izvjesne slabosti. Isto bilježi i ‘Abdurrezzak rahimehullahu svom Musannefu: 11.
Zatim, predaja „da je Ebu Derda radijellahu 'anhu zabranio da se izvršava kazna nad bilo kim u zemlji neprijatelja.“ 12 Slično se prenosi da je rekao ‘Alijj ibn Ebi Talib. 13
Isti stav se dokazuje i hadisom koji prenosi Busr ibn Ebi Ertah radijellahu 'anhu da je čuo Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem kako kaže: „Ne siječe se ruka na putovanju.“ 14 Hadis je المنكر – munker, tj. veoma slab jer se prenosi samo preko slabog prenosioca u čijem značenju mu kontrira pouzdan prenosioc, a dva suprotna značenja se ne mogu pomiriti ; u nj.prenošenju se izdvojili stanovnici Šama, a nije poznat osim jednim putem do Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem , tj. preko prenosioca po imenu Busr u vezi kojeg Medinenlije niječu da je mogao čuti, zbog svoje malodobnosti, išta od Vjerovjesnikasallallahu 'alejhi ve sellem . 15
Stav učenjaka da se kazne ne izvršavaju na teritoriji zemlje s kojom se ratuje je prioritetniji i bliži intencijama šerijata, kao i poznatiji stav u onome što je prenešeno od prvih generacija muslimana. Ovim govorom se cilja da se kazna ne ukida niti mijenja, već da se odgađa – osim ako se odulji odgoda a počinioc grijeha se popravi i sazna se u narodu da se ispravno ponaša, tada nema smetnje da se od njega odbaci kazna.
Drugi govor je obaveznost izvršenja šerijatskih kazni u svakom stanju; ovo je stav imama Malika, Šafije, Lejsa i Ebu Sevra rahimehumullah. 16
Imam El-Lejs rahimehullah u jednom od gornjih izvora negira da je čuo ili vidio nekoga ko odbija sprovesti šerijatsku kaznu u zemlji neprijatelja. Ovo nijekanje je predmet dublje analize, jer se znalo za ispravnost takvog postupka u predajama od Huzejfe, Ebu Mes'uda, kao i što se prenosi od Omera radijellahu anhum s više puteva prispjeća koji podupiru jedan drugi, kao što je prethodilo (u obrazloženju dokaza prvog govora).
Što se tiče predaje koju bilježi Ebu Davud rahimehullah u djelu ‘El-Merasil’, od Mekhula rahimehullah da je čuo od ‘Ubadete ibn Samita radijellahu 'anhu da je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao: „Sprovodite kazne na putovanju i u mjestu boravka, nad bližnjim i daljim, i ne osvrćite se zarad Allaha na prijekor kritičara.“ 17– stoji da Mekhul rahimehullah nije mogao čuti hadise od ‘Ubade ibn Samita radijellahu 'anhu . 18 19
Zatim, bilježi El-Bejheki rahimehullah u svom Sunenu i Ibn ‘Asakir rahimehullah u svom Tarihu od Selemeh ibn Fadla rahimehullah lancem prenosilaca do Ebu ‘Ubejde ibnu-l-Džeraha radijellahu 'anhu „da je Ebu ‘Ubejde pisao Omeru radijellahu 'anhuma u vezi izvršenja kazne nad ‘Abd ibnu-l-Ezverom, Dirar ibnu-l-Hattabom i Ebu Džendelom radijellahu anhum , a bijahu se opili pred susret s neprijateljem. ‘Abd ibnu-l-Ezver je već upitao Ebu ‘Ubejdu da to odgodi dok ne dođe Omerov radijellahu anhum odgovor, jer se nadaju da će ih Allah počastiti pogibijom šehida. I bijaše ubijen ‘Abd ibnu-l-Ezver radijellahu 'anhu kad su se sukobile vojske prije nego je došlo pismo, a kada je došlo Ebu ‘Ubejde radijellahu 'anhu je kaznio bičevanjem preostalu dvojicu .“ 20
Prvi prenosioc u ovom lancu, Selemeh ibn Fadl El-Ebrešu-l-Ensarijj rahimehullah , kadija Rajja21 je prenosioc o čijoj se pouzdanosti raspravljalo. To je prenio Ebu Zura'h rahimehullah , slabim su ga ocijenili Ibn Rahevejh i En-Nesai, dok je Buharija rahimehumullah rekao: ‘Pri njemu ima munker predaja, i u vezi njega postoji dilema.’ 22. Slično su rekli i Ibnu-l-Medini, Ebu Hatim, Ibn ‘Adijj i El-Bejheki rahimehumullah . 23 Neki ga učenjaci, pak, smatraju povjerljivim prenosiocem, poput Jahja ibn Me'ina i Ibn Sa'da rahimehumullah . 24
U lancu prenosilaca je i ‘Abdurrahman ibnu-l-Haris rahimehullah o čijoj pouzdanosti takođe postoji rasprava među učenjacima hadisa. Slabim su ga ocijenili Ibnu-l-Medini, Ebu Hatim, En-Nesai, Ahmed rahimehumullah 25, dok ga pouzdanim opisuju Ibn Sa'd i Ibnu Hibban, a Et-Tirmizi i Ibn Huzejme rahimehumullah ocjenjuju neke njegove hadise vjerodostojnim26.
Istu predaju navodi i ‘Abdurrezzak rahimehullah u svom Musannefu; navodi se kao المرسل – mursel predaja, tj. predaja kojoj nedostaje ashab u lancu prenosilaca. 27.
Ova predaja, i kada bi bila vjerodostojna, sadrži da pismo koje Ebu ‘Ubejde šalje Omeru radijellahu 'anhuma predstavlja dokaz da odgoda izvršenja kazni u borbi je stvar idžtihada – umnog napora gdje se putem šerijatskih dokaza i pravila dolazi do ispravnog zaključka i rješenja u nekom vjerskom pitanju. Ebu ‘Ubejde radijellahu 'anhu bio fekih – izvrsni islamski pravnik, i kao takav ne traži savjet za stvari koje su izričite u vjeri, dočim Omerova radijellahu 'anhu da ih se kazni važi samo za njihovo stanje gdje se zahtjeva da se strogo kazne jer je Ebu Džendel radijellahu 'anhu opravdanost svog opijanja dokazujući to Allahovim riječima:
لَيْسَ عَلَى ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّٰلِحَٰتِ جُنَاحٌ فِيمَا طَعِمُوٓا۟ إِذَا مَا ٱتَّقَوا۟ وَّءَامَنُوا۟ وَعَمِلُوا۟ ٱلصَّٰلِحَٰتِ ثُمَّ ٱتَّقَوا۟ وَّءَامَنُوا۟ ثُمَّ ٱتَّقَوا۟ وَّأَحْسَنُوا۟ وَٱللَّهُ يُحِبُّ ٱلْمُحْسِنِينَ ٩٣
93 Onima koji vjeruju i dobra djela čine nama nikakva grijeha u onome što oni pojedu i popiju kad se klone onoga što im je zabranjeno i kad vjeruju i dobra djela čine, zatim se Allaha boje i vjeruju i onda se grijeha klone i dobro čine. A Allah voli one koji drugima dobro čine.
El-Maide, 93
. Ovo je očita šubha/nedoumica (i ne predstavlja opravdanje za isključenje kazne); kada bi se pustila među narod i ostavio Ebu Džendel radijellahu 'anhu nekažnjen zbog toga, onda bi ljudi ohalali alkoholna pića, i desila bi se fitna/smutnja. Upravo stoga je Omer napisao Ebu ‘Ubejdi radijellahu 'anhuma : „Onaj što je Ebu Džendelu uljepšao grijeh, uljepšao mu je i da se raspravlja o tome, zato ga za kaznu izbičuj.“ 28كتب عليكم القصاص – kutibe alejkum znači učinjeno obaveznim, tj. vama je odmazda učinjena obaveznom.
Etimološki الكتب el-ketbu je skupljanje nečega, a el-kisas القصاص praćenje traga nečega.
Terminološki, el-kisas odnosno odmazda je kazna zločincu istim onim čime je on zločin učinio, odnosi se i na život i povređivanje/ranjavanje, kao što glasi u ajetu و الجروح قصاص – ‘a rane treba uzvratiti.’ (5:45)
U ajetu 29 je dokaz da su vjernici jednaki u pravu na život, potlačeni kao i uzdignut u društvu, muško kao i žensko. Među učenjacima nema razilaženja da su u odmazdi jednaki muškarci i žene, rob ovaj i rob onaj, već postoji samo razilaženje u vezi slobodnog čovjeka i roba, tj. čovjeka koji je u vlasništvu drugoga.
Et-Tefsiru ve-l-bejan: 1/175-185; Šejh ‘Abdul'aziz ibn Merzuk Et-Tarifi, Allah ga učvrstio.
