By Rekao je Uzvišeni:
يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ لَا تَأْكُلُوٓا۟ أَمْوَٰلَكُم بَيْنَكُم بِٱلْبَٰطِلِ إِلَّآ أَن تَكُونَ تِجَٰرَةً عَن تَرَاضٍ مِّنكُمْ وَلَا تَقْتُلُوٓا۟ أَنفُسَكُمْ إِنَّ ٱللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا ٢٩
29 O vjernici, jedni drugima na nedozvoljen način imanja ne prisvajajte – ali, dozvoljeno vam je trgovanje uz obostrani pristanak – i jedni druge ne ubijajte! Allah je, doista, prema vama milostiv.
En-Nisa', 29
Prethodio je u suri El-Bekareh govor o bespravnom jedenju imetka ljudi 1, kao i varkama kada se isti uzima na način da se kriju argumenti i dokazi, ili putem sudske presude – sve ovo u vezi Allahovih riječi:
وَلَا تَأْكُلُوٓا۟ أَمْوَٰلَكُم بَيْنَكُم بِٱلْبَٰطِلِ وَتُدْلُوا۟ بِهَآ إِلَى ٱلْحُكَّامِ لِتَأْكُلُوا۟ فَرِيقًا مِّنْ أَمْوَٰلِ ٱلنَّاسِ بِٱلْإِثْمِ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ ١٨٨
188 Ne jedite imovinu jedan drugoga na nepošten način i ne parničite se zbog nje pred sudijama da biste na grješan način i svjesno dio tuđe imovine pojeli!
El-Bekare, 188
Sačuvanost muslimanskog imetka i života
U ovom i sličnim Kur'anskim ajetima je dokaz o sačuvanosti imetka i krvi muslimana. U ajetu se govor usmjerava onima što vjeruju, a što je upravo dokaz da važe zaštita i imunitet kao osnova u pogledu imetka i života muslimana. Razumije se da kao suprotno važi da je osnova u imetku i životu mušrika dozvoljenost, osim u slučaju gdje je to Allah zaštitio propisom, poput štićenika (u muslimanskoj državi) , ili onih koji imaju ugovor sa muslimanima, ili pak garanciju.
Riječi Uzvišenog: تأكلوا أموالكم -‘ jedete vaš imetak’ te Njegove riječi: تقتلوا أنفسكم – ‘ubijate sami sebe’ su išaret da vjernik gleda na svetost imetka svoga brata muslimana kao što vidi svoj imetak i život svetim i zaštićenim. Zaista, muslimanski životi i imeci su jedno! Nema vrednovanja između muslimana po razlici njihovih boravišta, statusa u društvu, nacionalnosti i porijekla – sačuvanost imetka i života malodobnog muslimana je kao i odraslog, zaštičenost imetka i života muslimanke je kao i muškarca, i svetost imetka i krvi običnog muslimana je kao i uglednog takođe.
U riječima Uzvišenog: إلا أن تكون تجارة عن تراض منكم- ‘…osim ako je to trgovina na obostrano zadovoljstvo’ je dokaz da kao osnova u poslovima trgovine važi dozvoljenost, jer je Allah izuzima od bespravnog jedenja imetka ljudi. Ograničenje trgovine uslovom zadovoljstva ne znači da je ovo ograničenje jedino koje sprečava haramluk u trgovini, tj. ljudi nekada posluju kamatom ili nekom trgovinom u kojoj ima obmane makar bili i međusobno zadovoljni time, pa isto ostaje haram. 2 Ovdje je posrijedi kontekst ajeta da se pojašnjava zabranjenost uzimanja imetka ljudi bespravno, a uvijek važi za osnovu pri vjerničkoj duši da nije zadovoljna batilom/bespravnošću i haramom, otuda i dolazi kontekst ajeta o tome.
Bilježi Ibn Džerir od ‘Ikrime i El-Hasana rahimehumullah da su rekli u vezi ovog ajeta: ‘Čovjek je osjećao tjeskobu da jede kod nekoga od ljudi nakon što je objavljen ovaj ajet, pa je isto derogirano ajetom koji se nalazi u suri En-Nur gdje Uzvišeni kaže (u prijevodu): „Nije grijeh…ni vama samima da jedete u kućama vašim, ili kućama očeva vaših, ili kućama matera vaših…“ 3
U Allahovim riječima: إلا أن تكون تجارة عن تراض منكم – ‘…osim ako je to trgovina na obostrano zadovoljstvo’ je dokaz da nije dozvoljeno uzeti imetak bez drage volje vlasnika, kao da se uzme sabljom/silom stida ili zastrašivanjem. Ovo predstavlja prisilu. Naime, prisila u domenu imetka je dvojaka: vanjštinska poput uzurpiranja, otimanja i pljačke, te unutrašnja, tj. prisila u ljudskoj duši, a to je uzimanje imetka zastideći drugoga, ili u situaciji slabosti prodavaoca a snage kupca gdje preovlada u misli da isto proda zbog straha ako to uzdrži od prodaje.
Dakle, u ajetu je sadržano da mora postojati zadovoljstvo ili okolnost koja ukazuje da ono postoji u duši čovjeka, jer nije svaka duša kadra da ispolji ono što prezire. Ovo je upravo spomenuto u Allahovim riječima o vjenčanom daru koji se daje ženi:
وَءَاتُوا۟ ٱلنِّسَآءَ صَدُقَٰتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِن طِبْنَ لَكُمْ عَن شَىْءٍ مِّنْهُ نَفْسًا فَكُلُوهُ هَنِيٓـًٔا مَّرِيٓـًٔا ٤
4 I draga srca ženama vjenčane darove njihove podajte; a ako vam one od svoje volje od toga šta poklone, to s prijatnošću i ugodnošću uživajte.
En-Nisa', 4
Znači, dragovoljnost duše mora neminovno postojati, jer sve što od imetka izađe na prezir, odvratnost i nezadovoljstvo duše biva haram jer je predstavlja prisilu unutar ljudske duše.Neporočnost imetka i života i njihova odbrana4
Zatim Allah spominje zabranu ubistva vjernika Svojim riječima: و لا تقتلوا أنفسكم – ‘… i jedni druge ne ubijajte’, tj. nakon što je naznačio svetost vjerničkog imetka i zabranu nj. bespravnog uzimanja. Ovo ne znači da je imetak veće svetosti od života, nego se uočava da je u pomenu imetka prije ubistva naznaka da je upravo imetak ono gdje se najviše ljudi raspravljaju, spore i čijim uzrokom međusobno zaratuju, kao što je uzrokom istoga njihovo nepovinovanje Allahovoj naredbi i granicama koje je postavio u vezi imovine. Otuda učine nasrtaj jedan na drugog, pokrade ovaj onoga, prevare, obmanu, izvaraju i podbace jedan drugom, pa se među sobom prepiru i ratuju povodeći se za pohlepom, gramzljivošću i sebičnošću – strastima koje su usađene u dušama.
Nadalje, u ajetu nema zabrane da čovjek odagna drugoga od svog imetka kada ovaj to želi uzeti nepravedno i otimačinom, drugim riječima, ima se pravo odvratiti nasrnik od sebe i imetka. Hadisi s pomenom ove situacije su veoma brojni. Tako se nalazi u Sahihu Muslima rahimehullah da Ebu Hurejre radijellahu 'anhu pripovjeda: „Došao je neki čovjek kod Allahovog Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem pa rekao: ‘O Allahov Poslaniče, šta kažeš ako dođe neki čovjek i hoće da mi uzme moj imetak?’ Odgovori sallallahu 'alejhi ve sellem : ‘Ne daj mu svoj imetak!’ Ovaj upita: ‘A šta ako se on bori (da bi ga uzeo)?’ Reče sallallahu 'alejhi ve sellem : ‘Bori se i ti (da mu ne daš)!’ Opet upita: ‘A šta veliš ako me on ubije?’ Odgovori Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem : ‘Ti si onda šehid.’ Reče ovaj: ‘A šta kažeš ako ja njega ubijem?’ Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem odgovori: ‘On je u vatri.’ 5
U drugom hadisu stoji: „Ko bude ubijen braneći svoj imetak on je šehid.“ 6
Kome se nastoji uzeti njegov imetak otimačinom ima pravo da u postupanju odabere jednu od dvije opcije: ako hoće da se bori braneći svoj imetak makar on bio malehan – ako bude ubijen on je šehid, a ako hoće može da uruči (nasrniku) imetak da bi spasio svoj život, kao npr.da je imetak koji se otima malo vrijedan pa je preče da se iskupi imetkom čuvajući vlastiti život. Međutim, ako bi odagnavao nasrnika od svog imetka kako bi ga spasio, makar bilo rizikujući sopstveni život – dozvoljeno je, a bude li ubijen radi toga biva šehid.
Ko odvraća nasrnika od svog imetka pa ga ubije sa najmanjom silom kojom se može odvratiti, onda je krv ubijenog bescjenje7. Međutim, ako ubica nema dokaza da je odvraćao nasrnika biće ubijen po principu odmazde, jer važi za osnovu sačuvanost krvi ubijenog. Ako ovaj ubica bude smaknut u odmazdi, a u suštini je zaista odagnavao nasrnika od imetka, biće šehid kada se nad njim sprovede kazna odmazde. Kadija ga mora ubiti jer on ne posjeduje dokaze za svoju tvrdnju, i jer na taj način čuva opštu stvar ljudi i reguliše disciplinu. U ovome slučaju nema kontradiktornosti 8 između momenta gdje šerijat dozvoljava čovjeku koji nema dokaza u slučaju odagnavanja nasrnika da istoga odbije od sebe, makar to bilo i ubistvom ako se ne može odvratiti osim tako, i činjenice da se ovakav ubija zbog ubijenog u odmazdi kada nema uz sebe dokaze o odvraćanju nasrnika! Sve ovo je propisano da se ne bi životi ljudi proglašavali dozvoljenim s opravdanjem da je odvraćao od sebe nasrnika. U protivnom bi se umnožilo nasilje nepravednika prema ljudima, i ljudi bi se svetili jedni drugima ubijanjem bez argumenata.
Poput ovoga je situacija kada čovjek odvraća nasrnika od svoje časti i porodice pa ga ubije a zatim ne posjeduje dokaze o odbijanju nasrnika – ubija se zbog ubijenog u odmazdi. Ako bude ubijen u odmazdi biva šehid, a da je pri tome vladar koji sprovodi odmazdu opravdan, jer vladar donosi sud po vanjštini. I ovaj propis ne proturječi naredbi Zakonodavca da čovjek odbije od svoje časti/porodice nasrnika, ali ovako se propisuje da bi se sačuvao opšti sistem upravljanja ljudima i zaštitila uopće krv od prolijevanja i bezvrijednosti, i da se ne ušunjaju u društvo nepravda, nasilje i osveta s dokazom branjenja časti i žene, na način da ljudi budu oteti u svojim kućama pa postavljeni u tuđe kuće da bi ih se ubilo s tvrdnjom da se odbijao njihov nasrtaj na čast i porodicu. Kada bi saznali sljedbenici strasti i nepravde da ubistvo u vlastitoj kući samo po sebi, i bez dokaza o tome, dokida smrtnu kaznu u odmazdi onda bi to tačno bio prostor za prolijevanje krvi!
Zbog toga šerijat naređuje nešto posebno sa jednog aspekta a istovremeno kažnjava za isto s drugog aspekta. Ovakva naredba stoji da bi se sačuvalo posebno pravo (čovjeka) bilo s dokazom o tome ili bez dokaza, ali se kažnjava kada ne posjeduje dokaz zbog zaštite opšte stvari ljudi – kako ne bi nastradali imeci i dozvolili životi i časti ljudi, da ne bi bilo da čovjek ne odvraća od svog imetka i časti jer nema argumenta o tome! Naprotiv, on ima pravo na to u zakonu i ne obračunava ga se na ahiretu za taj postupak, međutim kaznene sankcije na dunjaluku se izvršavaju da bi se uredio ovosvjetski život i opstala stvar ljudi i stanje bezbjednosti, a Allah najbolje zna.
Et-Tefsiru ve-l-bejan: 2/ 807 – 812 (sažetak) ; Šejh ‘Abdul'aziz ibn Merzuk Et-Tarifi, Allah ga sačuvao.
