Šta znači ‘o vjernici, živite svi u miru’?

Rekao je Uzvišeni:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱدْخُلُوا۟ فِى ٱلسِّلْمِ كَآفَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا۟ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيْطَٰنِ إِنَّهُۥ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ ٢٠٨

208 O vjernici, živite svi u miru i ne idite stopama šejtanovim; on vam je, zaista, neprijatelj otvoreni.

El-Bekare, 208

¹
U ajetima koji prethode Allah spominje osobine i stepene ljudi; ima ih koji žele dunjaluk², drugi žele dobro na dunjaluku i ahiretu³, jedni žrtvuju svoju život želeći Allahovo zadovoljstvo⁴, a neki pak prikrivaju zlo prema ljudima i nered im prave, a zaklinju se Allahom da ispravno postupaju ⁵. Zatim se Allah obraća pozivom vjernicima da svi uđu u pokornost i predanost Njemu.
Riječ السلم sa sukunom na harfu el-lam se može čitati sa kesrom kao i fethom na harfu es-sin; sa fethom السَلمsu ga čitali: Nafi'u, Ibn Kesir, El-Kisaijj i Ebu Dža'fer rahimehumullah, a sa kesrom السِلم čitali su preostali od deset nosioca kiraeta Kur'ana. Riječ السلم je izvedena od السلامةes-selametu što znači predanost i povinovanje onome što mu je naređeno i čime sam sebe zaduži.
Es-silm السِلم u govoru mufessira od prvih i potonjih generacija nosi nekoliko značenja koja se mogu svesti na dva:

PRVO ZNAČENJE je predanost i povinovanje Allahu putem ulaska u Njegovu vjeru i potčinjenosti Njegovim naredbama i zabranama. U govoru Arapa upotrebom ove riječi se cilja povinovanje Allahu i predanost Njemu Islamom. Rekao je Imru-ul-Kajs ibn ‘Abbas El-Kindijj rahimehullah kada je njegov narod otpao od Islama:

دعوت عشيرتي للسلم لما رأيتهم تولوا مدبرينا
فلست مبدلا بالله ربا و لا مستبدلا بالسلم دينا
Pozivao sam svoj narod u Islam kada sam ih vidio da okrenuše nam leđa
Neću mijenat kao gospodara Allaha niti ću tražit u vjeri izmjenu od Islama.

Ovo značenje se prenosi od mufesira iz generacije selefa: bilježi Ibn Džerir preko Ibn Ebi Nedžiha do Mudžahida rahimehumullah da je rekao: „Es-silm السِلمje Islam“ ; ⁶ bilježi isto El-‘Avfi rahimehullah od Ibn ‘Abbasa radijellahu 'anhuma , a isto dolazi od Katade, Es-Suddijja, Ed-Dahhaka i Er-Rebi'a rahimehumullah . ⁷
Ibn Džerir rahimehullah bilježi da je ‘Ikrime rahimehullah rekao: „Ajet je objavljen u vezi Sa'lebeh, ‘Abdullaha ibn Selama, Ibn Jamina, Eseda i Usejda sinova Ka'ba, Sa'jeta ibn ‘Amra, Kajsa ibn Zejda – svi su bili Jevreji koji rekoše: ‘O Allahov Poslaniče, subota je dan koji smo veličali, pa ostavi nas da ga svetkujemo, i Tevrat je Allahova knjiga pa pusti nas da s njegovim učenjem klanjamo noću!’ Tada je objavljeno: ياءيها الذين آمنوا ادخلوا في السلم كافة ولا تتبعوا خطوات الشيطان ‘ O vi koji vjerujete uđite u Islam potpuno, i ne slijedite šejtanove stope.“ ⁸
Dakle, značenje ovog ajeta je poput značenja drugih ajeta koji ukazuju na obaveznost ulaska ljudi u Islam, a ne bilo šta drugo. Rekao je Uzvišeni:

وَمَن يَبْتَغِ غَيْرَ ٱلْإِسْلَٰمِ دِينًا فَلَن يُقْبَلَ مِنْهُ وَهُوَ فِى ٱلْءَاخِرَةِ مِنَ ٱلْخَٰسِرِينَ ٨٥

85 A onaj koji želi neku drugu vjeru osim islama, neće mu biti primljena, i on će na onome svijetu nastradati.

Alu-Imran, 85

وَمَآ أَرْسَلْنَٰكَ إِلَّا كَآفَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَلَٰكِنَّ أَكْثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعْلَمُونَ ٢٨

28 Mi smo te poslali svima ljudima da radosne vijesti donosiš i da opominješ, ali većina ljudi ne zna

Sebe', 28

Ovog su značenja i brojni hadisi poput riječi Allahovog Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem : „Bilo je prije da vjerovjesnik bude poslan samo svome narodu, a ja sam poslan svim ljudima…“ , ⁹ ili što prenosi Ebu Hurejre radijellahu 'anhu od govora Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem : „Tako mi Onoga u čijoj je ruci Muhammedova duša, neće čuti za mene niko od ovog ummeta, bio Jevrej ili kršćanin, a zatim umrijeti a ne povjeruje u ono sa čime sam poslan, osim da će biti stanovnik Vatre.“ ¹⁰
Što se tiče Allahovih riječi: ياءيها الذين آمنوا „O vi koji vjerujete…“ odnose se na svakog ko je vjerovao u vjerovjesnike prije Muhammeda sallallahu 'alejhi ve sellem . Takođe je rečeno da se cilja na one koji su licemjerno i lažno ispoljili vjerovanje, jer ajet dolazi nakon spomena licemjera:

وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن يُعْجِبُكَ قَوْلُهُۥ فِى ٱلْحَيَوٰةِ ٱلدُّنْيَا وَيُشْهِدُ ٱللَّهَ عَلَىٰ مَا فِى قَلْبِهِۦ وَهُوَ أَلَدُّ ٱلْخِصَامِ ٢٠٤

204 Ima ljudi čije te riječi o životu na ovome svijetu oduševljavaju i koji se pozivaju na Allaha kao svjedoka za ono što je u srcima njihovim, a najljući su protivnici.

El-Bekare, 204

.

DRUGO ZNAČENJE riječi السلم es-silm je ostavljanje rata i borbe, kao što je u stihovima Zuhejr ibn Ebi Sulma:
و قد قلتما إن
ندرك السِلم واسعا
بمال و معروف
من الأمر نسلم

I vi rekoste ako postignemo mir opsežno
da u imetku i dobru sigurni ćemo biti.

Takođe, neki učenjaci prave razliku između riječi السلم kada se čita sa fethom od čitanja sa kesrom; to je govor Ebu ‘Amra ibnu-l-‘Alai rahimehullah , koji veli da je السِلم es-silm islam, a السَلم es-selm المسالمة el-musalemeh – mirovni odnos, pa je stoga čitao u ovom ajetu sa kesrom es-silm (što znači islam), a istu riječ u surama El-Enfal¹¹ i Muhammed sa fethom ¹².
Oba značenja su po Islamu ispravna, međutim u ovom ajetu relevantno značenje je samo prvo, s razlogom što Allah nije naredio Vjerovjesniku sallallahu 'alejhi ve sellem ni na jednom mjestu da uđe u mirovni pakt sa svima općenito, jer bi naredba o sveopćem mirovnom odnosu, i bez da se pravi razlika između snage i slabosti, koristi i štete, podrazumjevala čuvanje jednakosti između nevjerstva i Islama, i podudarnost dominacije između oboga, a sve ovo je kontra osnovama Islama, i cilju poziva u monoteizam, svrhi propisa i sankcija u vjeri, kao i kontra obaveznosti džihada. Zbog toga je rekao Ibn Džerir rahimehullah : „Što se tiče otpočinjanja poziva njima na sklapanje mira – to se ne nalazi u Kur'anu.“ ¹³ Vjerovjesniku sallallahu 'alejhi ve sellem je bilo zabranjivano u nekim stanjima da uputi poziv na sklapanje mira, kao što je u Allahovim riječima:

فَلَا تَهِنُوا۟ وَتَدْعُوٓا۟ إِلَى ٱلسَّلْمِ وَأَنتُمُ ٱلْأَعْلَوْنَ وَٱللَّهُ مَعَكُمْ وَلَن يَتِرَكُمْ أَعْمَٰلَكُمْ ٣٥

35 I ne budite kukavice i ne nudite primirje kad ste jači, jer Allah je s vama, On vas neće nagrada za djela vaša lišiti.

Muhammed, 35

Upravo ovo isključuje da opšte značenje ajeta bude mir prema svima u riječima Uzvišenog: ادخلوا في السلم كافة .
Ne znam ¹⁴ da je neko od ashaba i tabi'ina rekao da se ajet odnosi na značenje mirovnog ugovora u ratu, nego je to govor nekih učenjaka koji se živjeli poslije prvih generacija muslimana. Na ovoj govor je ukazao Ibn Džerir rahimehullah ali ga nije pripisao nikome; takođe su isto rekli i neki potonji učenjaci.
Po ovome značanju – ako uzmemo da je vjerodostojno – ne cilja se izričito na sveopšte nuđenje mira! Između prvih vjernika i mušrika postojao je mirovni ugovor sa Hudejbije, ali je Allah naredio borbu protiv njih ako ugovor ne izvršavaju, odnosno kada ga prekrše i vrebaju priliku da naude vjernicima. Međutim, kada su vjernici ušli u Mekku obavljajući ‘umru ostao je ugovor na Hudejbiji da važi kako je zaključen, pa je bilo obavezno vjernicima da ga se pridržavaju i da svi, i obični muslimani i njihovi predvodnici, uđu u njegovo izvršenje, jer su svi muslimani jedna ruka naspram drugih. Shodno ovome tefsiru gdje riječ السَلم es-selm znači المسالمة – mirovni ugovor, onda je to naredba poštivanja ugovora upućena svima, vođama muslimana i narodu muslimanskom.
Riječi: ادخلوا في السلم كافة – ‘uđite svi u mirovni odnos’ podrazumjevaju svakog vjernika. Po ovome značenju ajet je dokaz da je ugovor prekršen kada to učini čak i neka malehna grupa koja pripada jednoj od dvije ugovorne skupine, tj. makar ne nastupilo prekršenje od svih, ili se desilo da ugovor prekrši samo pojedinac od skupine ako ostali u njegovoj skupini to prešute, ili se pojavi nešto što očito pokazuje da su oni zadovoljni njime, ili ga pomognu, ili da ovaj pojedinac prekrši to među njima a oni ga puste i pruže mu utočište, ili ga pohvale, ili ne kazne kada su kadri da to učine!

Uzajamno sklapanje ugovora od strane jednog saveznika obavezuje ostale saveznike
Kada prekine ugovor jedna skupina (prema neprijatelju) onda je ugovor prekinut i za njihove saveznike, osim ako saveznici imaju poseban ugovor kojeg nisu prekršili. Ovo je potvrđeno je u Sahihu imama Muslim rahimehullah u hadisu od Imrana ibn Husajna radijellahu 'anhu koji veli: „Pleme Sekif je bilo saveznik plemenu Benu ‘Ukajl, pa je Sekif zarobio dva čovjeka od ashaba radijellahu anhum Allahovog Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem , a ashabi Allahovog Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem su bili zarobili nekog čovjeka iz plemena Benu ‘Ukajl, i još su uzeli devu koja bijaše s njime. Kada mu je došao Allahov Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem , ovaj mu – a bijaše vezan – reče: ‘O Muhammede!’ Pa mu Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem priđe i reče: ‘Šta je tvoj slučaj?’ Ovaj upita: ‘Po kojoj osnovi si me uzeo, i zbog čega si uzeo ovu što se utrkava do hadždža (tj.devu) ?’ Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem mu, ističući veličinu razloga, odgovori: ‘Uzeo sam te zbog prijestupa tvog saveznika Sekifa.’ Zatim se Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem udalji od ovog, ali on ga dozva: ‘O Muhammede, o Muhammede’ – a bijaše Allahov Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem milostiv i blag – pa se vrati do njega i reče mu: ‘Šta je tvoj slučaj?’ Odgovori: ‘Evo sam musliman.’ Odgovori mu: ‘Da si to rekao dok si vladao svojom stvari postigao bi svaki uspjeh.’ Zatim se Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem udalji a ovaj ga opet dozva: ‘O Muhammede, o Muhammede!’ Pa mu priđe i reče sallallahu 'alejhi ve sellem : ‘Šta je tvoj slučaj?’ Odgovori: ‘Gladan sam pa me nahrani, i žedan pa me napoji.’ Reče sallallahu 'alejhi ve sellem : ‘Imaš pravo na svoju potrebu.’ Kasnije je razmjenjen za dvojicu ashaba.“ ¹⁵
U ajetu s naslova Allah potvrđuje obavezu pridržavanja za ugovor i mir Svojim riječima: ادخلوا ‘uđite’ jer je ulazak prodiranje i uronjenost unutar nečega, a ne stajanje sa strane.

U kojem se stanju traži mir?
Traženje mira između vjernika i mušrika ima dva moguća stanja:
1. Prvo se ogleda u slabosti i nebrojnosti vjernika, te snazi nevjernika shodno vanjštinskoj snazi koja pri njima dominira – tada se vjernici priklanjaju miru. Rekao je Uzvišeni:

وَإِن جَنَحُوا۟ لِلسَّلْمِ فَٱجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى ٱللَّهِ إِنَّهُۥ هُوَ ٱلسَّمِيعُ ٱلْعَلِيمُ ٦١

61 Ako oni budu skloni miru, budi i ti sklon i pouzdaj se u Allaha, jer On, uistinu, sve čuje i sve zna.

El-Enfal, 61

Takođe i ovaj ajet po tefsiru nekih kasnijih učenjaka:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ ٱدْخُلُوا۟ فِى ٱلسِّلْمِ كَآفَّةً وَلَا تَتَّبِعُوا۟ خُطُوَٰتِ ٱلشَّيْطَٰنِ إِنَّهُۥ لَكُمْ عَدُوٌّ مُّبِينٌ ٢٠٨

208 O vjernici, živite svi u miru i ne idite stopama šejtanovim; on vam je, zaista, neprijatelj otvoreni.

El-Bekare, 208

Dakle, kao što su prvi muslimani napravili mirovni ugovor sa mušricima radi koristi da uđu u mesdžidu-l-haram/Svetu džamiju u Mekki, ne ugovor o miru kojim bi odbacili od sebe opšte zlo, već kada su prvi muslimani htjeli da se približe svojim kućama i ognjištima i uđu u svoju domovinu – Mekku, bijaše se korist pokazala u mirovnom ugovoru da bi time zagarantovali sigurnost sami sebi.
Allah nije naredio Vjerovjesniku sallallahu 'alejhi ve sellem da otpočne tražiti od mušrika mirovni odnos, jer je takva inicijativa vrsta slabosti i izrađa među muslimanima naklonost dunjaluku, udobnost i neuspjeh. Iako ima slabu osnovu da je prvobitno značenje ajeta u vezi mirovnog ugovora nakon rata, ipak je sam mirovni ugovor došao početno od mušrika na Hudejbiji.
Kada muslimani ostanu u stanju rata prema svome neprijatelju isto ih učini da pripremaju ratnu opremu, jačaju i zastrašuju neprijatelja, i motre kakvo zlo im dolazi od njih. Upravo ovo povećava njihovu povezanost unutar njih i međusobno zbližavanje u svojoj vjeri. Dakle, postojanje neprijatelja vani utvrđuje i jača stvar ummeta iznutra, a kada se džihad ugasi muslimani se zaposle razilaženjem oko pojedinačnih pitanja između njih i zaratuju oko nebitnih (po vjeri) stvari. Ovo važi i s razlogom što oduljenje mira nosi sa sobom mnogo i konstantno miješanje sa mušricima, pa se usljed toga ljudska nepatvorena priroda stopi, te se zadivi vjernik nevjernikom, i povežu se muslimani sa mušričkim naseljima u njihovim zemljama, i pojavi se otpadništvo i licemjerje među muslimanima. U svakom vremenu u kojem izostane džihad oslabi iman/vjerovanje, pojavi se otpadništvo, umnoži slabost i razilaženje oko ogranaka vjere i sporednih pitanja, jer je čovjek sazdan da se raspravlja i polemiše, kao što kaže Uzvišeni: و كان الإنسان أكثر شيءٍ جدلا – ‘čovjek je, više nego išta, spreman da raspravlja.’ (18: 54)Kada nestane rasprave oko temelja vjere (a džihad je oblik rasprave o temeljima) onda se ustvari premjesti na raspravu o nižim pitanjima među samim muslimanima.
2. Drugo stanje se očituje u snazi vjernika koja im omogućuje da zaštite sami sebe, odbiju i odbrane napad mušrika, makar bilo da ih ne mogu savladati – tada mirovni ugovor nije dozvoljen, jer Allah kaže:

فَلَا تَهِنُوا۟ وَتَدْعُوٓا۟ إِلَى ٱلسَّلْمِ وَأَنتُمُ ٱلْأَعْلَوْنَ وَٱللَّهُ مَعَكُمْ وَلَن يَتِرَكُمْ أَعْمَٰلَكُمْ ٣٥

35 I ne budite kukavice i ne nudite primirje kad ste jači, jer Allah je s vama, On vas neće nagrada za djela vaša lišiti.

Muhammed, 35

Nadalje u ajetu, Allah upozorava da se ne suprotstavlja Njegovoj odredbi označavajući to šejtanskim koracima koji kontriraju od Njega propisanoj vjeri, dakle to su putevi i nivoi na koje šejtan navodi. Naziva ovo koracima, jer šejtan postepeno pravi korake u zabluđivanju ljudi, on ne trči niti požuruje u tome, već naprotiv, sporim koracima. Zato je rekao خطوات – ‘koracima’ umanjujući ih, jer su Iblisovi koraci zavođenja takvi da kontriraju i otjeruju od čiste prirode čovjeka. Zato je on u potrebi za postepenošću i prijatnošću u uljepšavanju zabranjenog, poput umiljanja onome ko se boji i bježi od grijeha da bi ga umiljanjem uveo tačno u ono čega se boji, kao što čovjek kada iz tamne prostorije ulazi na svjetlo čini to postepeno, ne žuri, već polaganošću omiljava sebi ovu promjenu.

Na kraju ajeta Allah opisuje šejtana da nosi neprijateljstvo prema čovjeku. Sam pojam neprijateljstva prema čovjeku može se podijeliti na nivoe, a najveći i najjasniji je nivo neprijateljstva gdje nasilnik nema nikakve lične koristi, već to preduzima iz pakosti i spletkarenja prema neprijatelju. Upravo je ovo Iblisovo neprijateljstvo prema čovjeku, i stoga Allah opisuje da je ovo otvoreno i jasno neprijateljstvo: إنه لكم عدو مبين – ‘On je, uistinu, vama jasni neprijatelj.’

Et-Tefsiru ve-l-bejan: 1/331 – 337; Šejh ‘Abdul'aziz ibn Merzuk Et-Tarifi, Allah ga učvrstio.

Propisi slučajnog ubistva >>