By Rekao je Uzvišeni Allah:
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَـًٔا وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَـًٔا فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَىٰٓ أَهْلِهِۦٓ إِلَّآ أَن يَصَّدَّقُوا۟ فَإِن كَانَ مِن قَوْمٍ عَدُوٍّ لَّكُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَإِن كَانَ مِن قَوْمٍۭ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُم مِّيثَٰقٌ فَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَىٰٓ أَهْلِهِۦ وَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ فَمَن لَّمْ يَجِدْ فَصِيَامُ شَهْرَيْنِ مُتَتَابِعَيْنِ تَوْبَةً مِّنَ ٱللَّهِ وَكَانَ ٱللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا ٩٢
92 Nezamislivo je da vjernik ubije vjernika, to se može dogoditi samo – nehotice. Onaj ko ubije vjernika nehotice – mora osloboditi ropstva jednog roba-vjernika i predati krvarinu porodici njegovoj; oslobođen je krvarine jedino ako oni oproste. Ako on pripada narodu koji vam je neprijatelj, a sam je vjernik, mora osloboditi ropstva jednog roba-vjernika; a ako pripada narodu s kojim ste u savezu, mora dati krvarinu porodici njegovoj i osloboditi ropstva jednog roba-vjernika. Ne nađe li, mora uzastopce postiti dva mjeseca da bi Allah primio pokajanje – a Allah sve zna i mudar je.
En-Nisa', 92
U ajetu je sadržano isticanje veličine proljevene krvi, tj. zabranjenog ubistva. Allah pojašnjava opasnost ovog čina tako što ustvrđuje da ovo djelo ne dolazi od vjernika u Allaha, vjernika koji istinski nosi vjeru, tj. neće to biti od njega, ili ne bi trebalo da se dogodi od njega.
Ovo je poput Allahovih riječi:
مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَن يُؤْتِيَهُ ٱللَّهُ ٱلْكِتَٰبَ وَٱلْحُكْمَ وَٱلنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا۟ عِبَادًا لِّى مِن دُونِ ٱللَّهِ وَلَٰكِن كُونُوا۟ رَبَّٰنِيِّۦنَ بِمَا كُنتُمْ تُعَلِّمُونَ ٱلْكِتَٰبَ وَبِمَا كُنتُمْ تَدْرُسُونَ ٧٩
79 Nezamislivo je da čovjek kome Allah da Knjigu i znanje i vjerovjesništvo – poslije rekne ljudima: "Klanjajte se meni, a ne Allahu!" – nego: "Budite Božiji ljudi jer vi Knjigu znate i nju proučavate!"
Alu-Imran, 79
i poput Allahovog govora : وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ – „… ne priliči vama da uznemiravate Allahovog Poslanika…“ (33: 53), takođe: ما كان لله أن يتخذ من ولد – „…. ne pristoji Allahu da Sebi uzme dijete…“ (19:35), takođe: مَّا يَكُونُ لَنَآ أَن نَّتَكَلَّمَ بِهَٰذَا – „… ne smije biti da mi o ovome pričamo…“ (24: 16)Sve navedeno znači ‘ne bi trebalo’ , odnosno cilja se s time izražavanje veličine dotičnog. Zapravo, ovo je zabrana u obliku negacije, jer u suštini i ne postoji ništa veće od ubistva do nevjerstvo, a kada bi moglo da ikakav grijeh pretekne nevjerstvo preteklo bi ga ubistvo!
U povodu objave ovog ajeta zabilježili su u svojim tefsirima Ibn Džerir i Ibni Ebi Hatim rahimehumallah da je isti objavljen zbog ‘Ajjaša ibn Ebi Rebi'ah radijellahu 'anhu koji bijaše brat Ebu Džehlu po majci, a ona je Esma bintu Mahremeh. Naime, ‘Ajjaš je ubio čovjeka koji je mučio njega i njegovog brata Harisa ibn Jezida El-Gamidija radijellahu 'anhuma zbog njihovog Islama. ‘Ajjaš bijaše sakrio u sebi zlo prema ovome čovjeku koji je kasnije primio Islam i učinio hidžru a da sve to ‘Ajjaš nije ni osjetio. Kada je došao dan oslobođenja Mekke ‘Ajjaš ga je ugledao pomislivši da je on i dalje na svojoj staroj vjeri pa se zaletio na njega i ubio. Tada je Allah objavio ovaj ajet. 1
Svetost vjerničke krvi
Riječi Uzvišenog u ajetu: وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً – ‘ Nezamislivo je da vjernik ubije vjernika, to se može dogoditi samo nehotice…’ nose dokaz da važi osnova u vezi krvi i života vjernika da je isto haram, tj. zabranjeno proliti, i ne može biti dozvoljeno osim uz određene uslove, i takođe da važi osnova u vezi krvi nevjernika da je dozvoljena, odnosno ne biva haram osim uz određene uvjete. Kada bi bilo da su ove dvije osnove jednake u pogledu zabrane onda pominjanje vjernika ponaosob ovdje u ajetu ne bi imalo nikakvo značenje, osim pri različitim pravnim posljedicama, a ona su krvarina i oslobođenje roba ropstva, bez obzira što postoje razilaženja u pogledu iznosa krvarine u vezi nevjernika s kojim se ima ugovor, jer ajet dolazi da pojasni propis krvarine a ne njezin iznos.
Na spomenutu osnovu u pogledu muslimana ukazuje i hadis koji je zabilježen u oba Sahiha, od ibn Mes'uda radijellahu 'anhu da je Allahov Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao: „Nije dozvoljena krv osobe muslimana koji svjedoči da nema boga sem Allaha i da sam ja Allahov Poslanik osim u tri slučaja: oženjen koji počini blud, duša za dušu, i onaj koji napusti svoju vjeru i odvoji se od džemata.“ 2
وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُّؤْمِنَةٍ وَدِيَةٌ مُّسَلَّمَةٌ إِلَىٰ أَهْلِهِ – ‘…a ko ubije vjernika nehotice mora osloboditi iz ropstva jednog roba vjernika i uručiti krvarinu porodici njegovoj (ubijenog)…’
Zapažljivo je da se ponavlja spomen ‘greške – slučajno’ u riječima Uzvišenog, gdje s početka ajeta kaže: وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا إِلَّا خَطَأً – ‘nezamislivo je da vjernik ubije vjernika osim ako se to desi slučajno…’ a zatim nastavlja: وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً – ‘… onaj ko ubije vjernika slučajno…’ Ovo predstavlja potvrdu veličine grijeha ubistva, i da isti ne priliči nikako vjerniku, odnosno da se to vjerniku može dogoditi samo greškom (tj.mimo volje).
Na početku ajeta Allah spominje izvršioca (ubistva) i onoga nad kim je radnja izvršena (ubijenog), i obojicu opisuje imanom – vjerovanjem, kada kaže: وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ أَن يَقْتُلَ مُؤْمِنًا – Ne može biti da vjenik ubije vjernika …’ Zatim, nakon što je spomenuo da je nad vjernikom izvršena radnja ubistva, drugi put ne spominje izvršioca ubistva, već samo kaže: وَمَن قَتَلَ مُؤْمِنًا خَطَأً – ‘… a ko ubije vjernika nehotice…’ Ovakva konstrukcija rečenice zapravo ukazuje da ubistvo vjernika uglavnom biva od nevjernika koji ne veliča Allaha i ne poštuje Njegove svetinje.
Zatim Allah pojašnjava Svoj sud o ubistvu vjernika, ako i kada se to desi od strane drugog vjernika, kao i od strane nevjernika s kojim se ima ugovor. U Izrazu je posrijedi spomen onoga nad kim je izvršeno ubistvo a istovremeno skriven je opis izvršioca! S kojim razlogom? Zato što isto sadrži dokaz da važi kada nevjernik s kojim se ima ugovor ubije vjernika greškom, počinitelj ubistva se obavezuje isplatom krvarine, kao što isto važi i u slučaju kada vjernika greškom ubije drugog vjernika. Dakle, propis krvarine je općenit, odnosno ne ubija se ni vjernik niti nevjernik s kojim muslimani imaju ugovor kada isti ubije vjernika usljed greške u kojoj ne postoji nikakvo neprijateljstvo, kao ni sumnje u samu namjeru počinitelja ubistva.
Otkup za slučajno ubistvo.
Allah spominje dvojaki otkup za ubistvo iz greške:
Prvi je Allahovo pravo koje se ogleda u oslobođenju vjernika roba iz ropstva. Allah daje prednost oslobođenju roba nad krvarinom jer u propisu dominira domen Allahovog prava koji se ne može dokinuti osim u slučaju nemoći i nemogućnosti. Naime, krvarinu može da obori porodica ubijenog (koja inače uzima iznos krvarine), ali ne mogu dokinuti oslobođenje roba iz ropstva. Stoga i slijedi da se oslobođenje roba, kada ubica istog ne posjeduje, zamjenjuje postom dva mjeseca uzastopno. Dakle, Allahovo pravo u slučaju ubistva je očitije i jače od prava porodice ubijenog, jer ubijeni kome je narušeno pravo (na život) ne posjeduje mogućnost dokidanja svog prava zbog sopstvene smrti, a što opet nije na snazi u vezi ozljeda i nepravdi u domenu imetka gdje ostaje samom čovjeku potpuno pravo u odgovoru na isto.
Stoga je Allah obavezao oslobođenje roba vjernika iz ropstva u slučaju ubistva iz nehotice kod svakog ubijenog kojeg je zabranjeno ubiti, bio on vjernik ili nejvernik s kojim muslimani imaju ugovor, čak i pri ubistvu osobe koju nema niko da naslijedi u imetku, ili osobe koju ima naslijediti samo nevjernik s kojim se u ratu. S druge strane, Allah nije obavezao krvarinu osim zbog koristi porodici ubijenog vjernika ili ubijenog nevjernika s kojim se ima ugovor.
Mudrost krvarine i razlike između muške i ženske osobe u krvarini.
Krvarine je pravo porodice ubijenog, ne samog ubijenog. Krvarina je ustvari namještanje da se pribavi korist porodici preminulog koju bi on, da je živ, donosio, odnosno jer je ubica uzrokovao njegov gubitak iz porodice. S obzirom da se razlikuje korist koju je uživala porodica od preminulog muškarca u odnosu na preminulu ženu, otuda je i krvarina žene na pola iznosa od krvarine muškarca, iako su oba spola jednaka u pogledu života i njegove vrijednosti, tj. pri odmazdi (kod namjernog ubistva), pa se stoga ubija muškarac kada (namjerno) ubije žensku osobu i obratno. Čak važi da, kada bi se sastalo deset muškaraca da ubiju jedno dijete u kolijevci, svih deset bi bili ubijeni zbog ovog djeteta po osnovi odmazde!
Znači, krvarina nije odraz vrijednosti života, i upravo se shodno ovoj činjenici raspoznaje ništavnost koju opetuju sljedbenici racionalizma kada odbacuju pravljenje razlike u pogledu krvarine za žensku i krvarine za mušku osobu. To je šturo nepoznavanje Islama! Dakle, krvarina je nadoknada porodici ubijenog zato što od muškarca dolazi imovinska korist koja se izgubila njegovim gubitkom, tj. Allah je obavezao muškarca izdržavanjem porodice i obezbjeđenjem stanovanja i odijevanja prema svakoj ženskoj osobi koju zaposjeva, svejedno bila to supruga, ili majka, ili kći, ili sestra; dok istovremeno u Islamu nema dužnost nijedna od njih da zarađuje za sebe! Kada bi žena bila bogata ne bi imala obavezu trošenja imetka na svog muža koji je siromašan dok god je on sposoban zaraditi imetak, niti bi bila dužna da samu sebe izdržava takođe! Sve to je obaveza njezinog staratelja/muža dok god ona to ne pristaje drage volje. I kada bi žena bila sposobna raditi nije joj obaveza zarađivati ni kada bi muž bio siromašan. Obaveza je na vladaru da udijeli imetak ženi koja nema muža odnosno staratelja, makar ona bila sposobna raditi, ako ne želi da privređuje iz vlastite simpatije i marljivosti. Otuda je Allah dokinuo ženi jednu stranu u imetku, i oduzeo iz oblasti propisa sve što se odražava na ovaj poredak, poput nasljedstva gdje ženi pripada za pola manje ostavštine nego muškarcu, jer su finansijski troškovi muškarca mnogo veći. Otuda je dokinuto pola krvarine za ženu jer je njezin doprinos imovinskom stanju porodice dosta slabiji. Znači, ova različitost u propisima je nastala usljed razlike u pogledu imovinske dobiti muškarca odnosno žene, a nikako s aspekta jednakosti života muškarca i žene. Naime, u vezi samog života važi da staratelj ubijene osobe traži odmazdu nad ubicom koji je to namjerno učinio, te se isti ubija bez razlike na spol ubijene osobe.
Ovim pitanjima neke neznalice prilaze sa uskog stanovišta, tj. gledajući na samo neke islamske propise koji se kao takvi ne mogu razumiti bez poznavanja ukupne pravne cjeline. Preciznije, krvarina je pravno pitanje koje se vezuje za poglavlja o imetku i sistematskoj uređenosti imovine, pa se otuda isto ne razumije osim uz razumijevanje imovinskih pitanja i nj.cjelokupne uzajamno povezane oblasti. Dakle, krvarina nije naknada za oduzeti život, odnosno ne veže se za pravo ubijenog već za pravo njegove porodice.
Allah je živote učinio jednakim u pogledu njihove svetosti i veličine. Rekao je Uzvišeni:
مِنْ أَجْلِ ذَٰلِكَ كَتَبْنَا عَلَىٰ بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِيلَ أَنَّهُۥ مَن قَتَلَ نَفْسًۢا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِى ٱلْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ ٱلنَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَآ أَحْيَا ٱلنَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَآءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِٱلْبَيِّنَٰتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِّنْهُم بَعْدَ ذَٰلِكَ فِى ٱلْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ ٣٢
32 Zbog toga smo Mi propisali sinovima Israilovim: ako neko ubije nekoga koji nije ubio nikoga, ili onoga koji na Zemlji nered ne čini – kao da je sve ljude poubijao; a ako neko bude uzrok da se nečiji život sačuva – kao da je svim ljudima život sačuvao. Naši poslanici su im jasne dokaze donosili, ali su mnogi od njih, i poslije toga, na Zemlji sve granice zla prelazili.
El-Maide, 32
وَكَتَبْنَا عَلَيْهِمْ فِيهَآ أَنَّ ٱلنَّفْسَ بِٱلنَّفْسِ وَٱلْعَيْنَ بِٱلْعَيْنِ وَٱلْأَنفَ بِٱلْأَنفِ وَٱلْأُذُنَ بِٱلْأُذُنِ وَٱلسِّنَّ بِٱلسِّنِّ وَٱلْجُرُوحَ قِصَاصٌ فَمَن تَصَدَّقَ بِهِۦ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَّهُۥ وَمَن لَّمْ يَحْكُم بِمَآ أَنزَلَ ٱللَّهُ فَأُو۟لَٰٓئِكَ هُمُ ٱلظَّٰلِمُونَ ٤٥
45 Mi smo im u njemu propisali: glava za glavu, i oko za oko, i nos za nos, i uho za uho, i zub za zub, a da rane treba uzvratiti. A onome ko od odmazde odustane, biće mu to od grijeha iskupljenje. Oni koji ne sude prema onom što je Allah objavio pravi su nasilnici.
El-Maide, 45
U ajetima je sljedeće: pri pomenu života izjednačava iste, a pri pomenu mogućih posljedica napada na život pravi razliku s obzirom na dotičnu posljedicu zbog različitosti u samoj posljedici i principu jednakosti u odmazdi. Otuda su jednaki muškarac i žena, čak i pri slučaju odsječenog nokta. Znači, ako bilo koji spol učini nasilje nad suprotnim spolom u pogledu samo nokta, važiće odmazda istim za učinjeno, posve jednako.
Et-Tefsiru ve-l-bejan: 2/ 935 – 939. ; Šejh ‘Abdul'aziz ibn Merzuk Et-Tarifi, Allah ga sačuvao.
