Definicija džemata

Jezička izvedenica riječi “džemat” je od imenice ‘idžtima’ što znači okupljanje, suprotno tome je razjedinjavanje. Ibn Tejmijje rahimehullah kaže: “Džemat je okupljanje, suprotno tome je podijeljenost, iako se termin džemat počeo koristiti za samu skupinu koja se okupila.”¹

Ako se termin ‘džemat’ spomene zajedno sa terminom ‘sunnet’ pa se kaže “sljedbenici sunneta i džema'ata”, onda to označava prethodnike (selef) ovoga ummeta, od ashaba i tabi'ina, koji su se okupili oko jasne istine sadržane u Kur'anu i sunnetu Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem.²

Ono na čemu je bio Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem i njegovi ashabi, to je istina koju moramo slijediti i za njima se u njoj povesti. Svi oni koji dolaze nakon njih koračajući istom stazom i slijedeći njihove stope oni su “džemat”, svejedno bio to pojedinac ili skupina. Ebu Šame rahimehullah kaže: “Kada dođe naredba o držanju za džemat, tu se misli na držanje za istinu i njeno slijeđenje makar njeni sljedbenici bili malobrojni, a oni koji joj se suprostavljaju mnogobrojni, jer istina je ono na čemu je bio prvi džemat na čelu sa Poslanikom sallallahu 'alejhi ve sellem i ashabima radijellahu anhum, tako da se ne osvrćemo na mnoštvo neistine nakon njih.”³ Zbog toga je Abdullah ibn Mubarek rahimehullah kada je upitan o džematu odgovorio: “Ebu Bekr i Omer.” Pa mu rekoše: “Ebu Bekr i Omer su umrli.” On reče: “Taj i taj.” “I taj je umro,” rekoše mu. “Ebu Hamza Es-Sukeri je džemat”, odgovori im Abdullah ibn Mubarek.⁴ Abdullah ibn Mubarek rahimehullah je htio da termin ‘džemat’ pojasni spominjanjem onih kod kojih su prisutna potpuna svojstva slijeđenja Kur'ana i sunneta. Zato je navodio primjere onih koji se slijede od prethodnika a iz svoga vremena nije naveo nikoga osim Ebu Hamzu, koji je bio učen, plemenit i asketa.

Što se tiče hadisa koji obavezuju držanje za džemat i zabranu izlaska iz njega, islamski učenjaci imaju podijeljeno mišljenje u pogledu toga šta se cilja pod pojmom ‘džemat’ spomenut u hadisima, i to razilaženjem raznovsrnosti, ne razilaženjem suprotnosti.

1. Jedan dio učenjaka smatra da se pod pojmom ‘džemat’ ovdje misli samo na ashabe mimo ostalih, jer su oni ti koji su uspostavili stubove vjere i učvrstili njene korijene, i oni se nikada neće složiti na zabludi.⁵ Ovaj stav se prenosi od Omera ibn Abdul-Aziza rahimehullah. Prema ovome stavu termin “džemat” je u skladu sa predajom u kojoj Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem kaže: “Ono na čemu sam danas ja i moji ashabi.” Tako da ovaj termin obuhvata ono što su rekli, put kojim su išli i pravna rješenja do kojih su došli. Sve je to uopšteno dokaz, prema svjedočenju Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem, pogotovo njegovim riječima: “…držite se moga sunneta (prakse) i sunneta pravednih halifa…” i sličnim hadisima.
2. Drugi smatraju da su to učenjaci koji poznaju fikh i hadis od istaknutih imama, “jer ih je Allah učinio dokazom nad stvorenjima, a drugi ljudi ih u pitanjima vjere slijede.”⁶ Ovo je stav Buharija rahimehullah, on (u Sahihu) kaže: “Poglavlje: ‘Tako smo vas učinili zajednicom sredine.’ (2:142) i onoga što je Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem naredio da se držimo džemata, a to su učenjaci.” ⁷ Tirmizi kaže: “Značenje džema'ata kod učenjaka je da su to poznavaoci fikha, hadisa i učenjaci.” Zatim je naveo rivajet od Ibn Mubareka koji je rekao: “Ebu Bekr i Omer”, – kada je bio upitan o džematu. ⁸ Rekao je Ibn Sinan: “To su učenjaci i sljedbenici predaja.” ⁹ Po ovome ‘džemat’ predstavljaju sljedbenici sunneta, koji znaju, rade i trude se. Tako da se iz ovih izuzimaju novotari, kao što se izuzimaju slijepi sljedbenici, jer se oni ne slijede, nego oni većinom slijede učenjake.
3. Rečeno je: “Džemat je skupina sljedbenika islama ako se usaglase na nekom pitanju od pitanja vjere.” To jest oni koji se uzimaju u obziru u idžma'u (konsenzusu) kada se slože oko nekog pitanja ili propisa, bilo da se radi o fikhu ili akaidu. Ovo značenje je uzeto iz hadisa: “Neće se moj ummet složiti na zabludi.” ¹⁰ Ibn Hadžer rahimehullah pojašnjavajući riječi Buharije, rahimehullah: ‘To su učenjaci’, kaže: “Pod pojmom džemat se misli na ugledne i uticajne u svakom vremenu.” Rekao je Kermani, rahimehullah: “Obaveza držanja za džemat podrazumijeva da obveznik slijedi ono oko čega su se složili mudžtehidi. Ovo je cilj riječi ‘to su učenjaci’ i značenje ajeta koje je (Buhari) stavio kao naslov poglavlja. Učenjaci metodologije fikha su ovaj ajet uzeli kao argument da je idžma’ dokaz, jer oni (učenjaci) su pravedni, prema Allahovim riječima: “Tako smo vas učinili zajednicom sredine.” tj. pravednim (2:142) To podrazumijeva da su oni čisti od greške u onome na čemu se slože riječju i djelom. ¹¹ Ovaj stav je sličan mišljenju pod brojem dva.
4. Neki kažu: “Džemat je najveća skupina.” Prema ovome se tumači rivajet: “Oni su najveća skupina.” U djelu En-Nihaje stoji: “U hadisu stoji: ‘Na vama je da se držite najveće skupine,’ tj. većine ljudi, onih koji su se složili na pokornosti pretpostavljenom i koračanju pravom stazom.”¹² Ovaj stav se prenosi od Ebu Galiba, rahimehullah, koji kaže: “Najveća skupina je ona koja se spasila od strančenja, tako ono na čemu su oni od pitanja vjere to je istina, a onaj ko im se suprostavi umro je džahilijetskom smrću, svejedno da li im se suprostavio po pitanju propisa vjere ili po pitanju njihovog vođe i sultana, takav se suprostavio istini.”¹³ Među onima koji su bili ovoga stava su i Ebu Mes'ud El-Ensari i Ibn Mes'ud. Šatibi, rahimehullah, tumačeći ovo kaže: “Po ovom mišljenju pod pojmom ‘džemat’ se podrazumijevaju mudžtehidi ovoga ummeta, njegovi učenjaci i poznavaoci propisa koji rade po svome znanju, a ostali imaju njihov propis (status) jer oni njih slijede i za njima se povode, dok oni koji izađu iz njihove skupine su zastranili i postali šejtanov plijen i u ove ulaze svi novotari jer oni suprotstavljaju ummetu koji im je prethodio i ne smatraju se dijelom te većine ni u kojem slučaju.”¹⁴
5. Rečeno je da džemat označava zajednicu muslimana koji su se složili oko emira (vođe). Ovo je stav Taberija rahimehullah, koji je spomenuo prethodna mišljenja, a zatim rekao: “Ispravno mišljenje oko tumačenja naredbe za slijeđenje džemata je da su to oni koji se pokoravaju onome oko koga su se složili da ih predvodi. A onaj koji prekrši ovu bej'u (prisegu) izašao je iz okvira džemata.”¹⁵ “… pa je Allahov poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem naredio da ga se držimo i zabranio da se odstupa od ummeta u pogledu onoga za koga su se složili da ih predvodi.”¹⁶ I kaže: “Što se tiče džema'ata koji kada se uz zadovoljstvo složi oko postavljanja predstavnika (emira), i od kojeg kad se odstupi umire se džahilijetskom (paganskom) smrću, to je džemat koji je opisao Ebu Mes'ud El-Ensari radijellahu 'anhu, to su većina ljudi, svi učenjaci i drugi, i oni su najmnogobrojnija skupina.”¹⁷ Suština ovog stava je da se: “džemat vraća na okupljanje oko imama koji je u skladu sa Kur'anom i sunnetom, a jasno je da okupljanje na nečemu mimo sunneta ne ulazi u značenje ‘džemata’ spomenutog u hadisima.”¹⁸

Ovo su ukratko mišljenja o značenju džemata za koji nam je naređeno da ga se držimo. U suštini to se vraća na dva mišljenja:

1. To je džemat onih koji se okupe oko imama prema zahtjevima Šerijata. Obaveza je držati se takvog džemata, a haram je izlaziti na (protiv) njega.
2. To je ono na čemu je ehlus-sunnet od slijeđenja Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem i ostavljanja novotarije, ili je to pravac istine. Ovo značenje je tumačenje ‘džemata’ kao sinonima za ashabe, ili za učenjake, ili za idžma’, ili za najveću skupinu. Sve ovo se vraća na jedno značenje, a to je: onaj ko bude na onome na čemu je bio Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem i njegovi ashabi, svejedno bilo ih malo ili mnogo, u zavisnosti od stanja ummeta, te različitih mjesta i vremena. Zbog toga je Abdullah ibn Mes'ud radijellahu 'anhu govorio: “Džemat je ono što je u skladu sa istinom, pa makar bio sam.”¹⁹ U drugoj verziji se kaže: “Zaista je džemat ono što je u skladu sa pokornošću Allahu, pa makar bio sam.”²⁰