Vi ste se raspravljali pa savladani u raspravi

Rekao je Allah Uzvišeni:

إِنَّ ٱلَّذِينَ تَوَفَّىٰهُمُ ٱلْمَلَٰٓئِكَةُ ظَالِمِىٓ أَنفُسِهِمْ قَالُوا۟ فِيمَ كُنتُمْ قَالُوا۟ كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِى ٱلْأَرْضِ قَالُوٓا۟ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ ٱللَّهِ وَٰسِعَةً فَتُهَاجِرُوا۟ فِيهَا فَأُو۟لَٰٓئِكَ مَأْوَىٰهُمْ جَهَنَّمُ وَسَآءَتْ مَصِيرًا ٩٧ إِلَّا ٱلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلْوِلْدَٰنِ لَا يَسْتَطِيعُونَ حِيلَةً وَلَا يَهْتَدُونَ سَبِيلًا ٩٨ فَأُو۟لَٰٓئِكَ عَسَى ٱللَّهُ أَن يَعْفُوَ عَنْهُمْ وَكَانَ ٱللَّهُ عَفُوًّا غَفُورًا ٩٩

97 Kad budu uzimali duše onima koji su se prema sebi ogriješili, meleki će upitati: "Šta je bilo s vama?" – "Bili smo potlačeni na Zemlji" – odgovoriće. – "Zar Allahova Zemlja nije prostrana i zar se niste mogli nekud iseliti?" – reći će meleki, i zato će njihovo prebivalište biti Džehennem, a užasno je on boravište. 98 Samo nemoćnim muškarcima, i ženama, i djeci, koji nisu bili dovoljno snalažljivi i nisu znali puta, 99 Allah će, ima nade, oprostiti jer Allah briše grijehe i prašta.

En-Nisa', 97 - 99

Onoga ko ostavi hidžru iz zemlje nevjerstva u zemlju islama Allah opisuje da je nepravedan prema sebi. Ovo važi iz razloga što je ostanak u njihovoj sredini nipodaštavanje Allahovih granica I propisa makar bilo da sprovodi vjerska obilježja, jer najčešće biva da je ostanak među njima ustvari povećavanje broja njihove mase, pa kada dođe situacija rata sa nevjernicima mobilišu sa sobom I muslimane, ili ih prisile.
Bilježi Buharija rahimehullah u hadisu Ikrime rahimehullah od Ibn Abbassa radijellahu 'anhuma : “da su u vremenu Allahovog Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem neki ljudi od muslimana bili sa mušricima povećavajući time mnoštvo mušrika, pa bi doletila strijela kojom se ispalilo I pogodila bi nekoga od ovih I ubila ga, ili bi isti bio udaren (sabljom) I poginuo, pa je Allah objavio: إن الذين توفاهم الملائكة ظالمي أنفسهم – Kada budu uzimali duše onima koji su prema sebi nepravedni bili, meleki će upitati… (4:97) ¹
Kaže Ibn Ishak rahimehullah : “Oni o kojima je Allah rekao إن الذين توفاهم الملائكة ظالمي أنفسهم su petorica momaka iz Kurejša: ‘Alijj ibn ‘Umejjeh, Ebu kajs ibnu-l-Fakih, Zem’atu ibnu-l-Esved, El-‘As ibn Munebbih, I petog sam zaboravio.” ² Ibn Džurejdž spominje od Ikrime takođe četvoricu sa nekim izmjenama. ³
Ovi, I svi njima slični, su ostavili hidžru u Medinu sa Vjerovjesnikom sallallahu 'alejhi ve sellem, a nisu prije toga bili odselili u Abesiniju I ostali tamo, pa sui h mušrici Mekke prislili da izađu sa njim na dan Bedra da se bore protiv Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem – ovakvi se ne opravdavaju jer su bili kadri učiniti hidžru, s obzirom da je hidžra iz Mekke u Medinu bila pojedinačno obavezna svakome ko je bio moćan za to – bez da ima razilaženja među muslimanima u vezi ovoga.
Nadalje se iz ovoga ajeta njegovim izrazom ukazuje na vrijednost ashaba. Naime, od najvećih njihovih djela i vrijednosti jeste da su povećavali mnoštvo sljedbenika Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem time što su ga fizički pratili I okupili oko njega. Upravo stoga se u predaji Ibn ‘Abbasa radijellahu 'anhuma nalazi opis razloga zbog kojeg se kudi onaj ko nije učinio hidžru od muslimana, kada kaže (za njih): ‘povećavaju mnoštvo mušrika.” Dakle, njihov boravak u sredini nevjernika je povećavanje njihove mase, dok je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem istovremeno u potrebi za tim mnoštvom o kojem će vijest prenijeti svome narodu svako ko sitgne u Medinu, pa će upravo time Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem zadobiti snagu I poštivanje.
Neke neznalice novotari misle da ne pripada nikakva vrijednost nekome ashabu, osim ako u vezi nekoga dođe pojedinačno dokaz o njegovoj vrijednosti, I tako zanemaruju činjenicu da ko je bio u Medini okupljen oko Vjerovjesnika sallallahu 'alejhi ve sellem , hodio njezinim pijacama izražavajući tako njemu lojalnost I jačajući njegov broj sljedbenika, gdje ga vidi ko siđe u Medinu pa ga spomene drugome iz svog naroda – samo ovo puko prisustvo je veće kod Allaha od ibadeta pobožnjaka nakon ashaba!

Obaveznost hidžre
Riječi Uzvišenog ظالمي أنفسهم u prijevodu: “koji su prema sebi nepravedni” – neka ulema izraz ‘zulm – nepravda’ u ajetu navodi na značenje ‘kufr – nevjerstvo’, poput El-Begavija I El-Vahidija [rhmla] ⁴. Oni su postavili hidžru iz Mekke ka Vjerovjesniku sallallahu 'alejhi ve sellem u Medinu uslovom za islam na način da nije ispravan islam osim sa hidžrom, te da je isto derogirano nakon osvojenja Mekke.
Ispravno je da hidžra predstavlja obavezu ali ipak nije uslov za postojanje islama, a što važi zbog govora Uzvišenog: “ والذين آمنوا و لم يهاجروا ما لكم من ولايتهم من شيءٍ حتى يهاجروا وإن استنصروكم في الدين فعليكم النصر إلا على قوم بينكم و بينهم ميثاق – A onima koji vjeruju, a koji se nisu iselili – vi nemate u zaštiti njih ništa sve dok se ne isele.” (8:72).
Dakle, naziva ih vjernicima I uzdiže od Zajednice vjernika obavezu zaštite i nadređenosti nad ovima. Ovdje u ajetu sure El-Enfal se u vezi njih ne cilja na potlačene koji su nemoćni da učine hidžru jer je pomaganje takvima I zaštita istih obavezno zajednici vjernika, makar to bilo protiv naroda s kojima se ima ugovor. Dakle, ograničavanje pomoći ovakvima je samo u slučaju naroda s kojim se nema ugovor, a što je dokaz da ovi vjernici (koji se nisu iselili) nisu opravdani u svom ostanku I nepremještanju iz svoje zemlje u zemlju islama.

Hidžra je znak islama
Hidrža iz Mekke u Medinu bijaše znakom islama I negacijom nevjerstva I licemjerstva, dok je nepostojanje hidžre bilo znakom nevjerstva I licemjerja te negacijom Imana/vjerovanja, ne zbog toga što je ostvarenje hidžre samo po sebi iman, niti što je ostavljanje hidžre samo po sebi nevjerstvo. Blizu toga je sljedeže: džihad u Medini nakon što je propisan obavezom – njegovo ostavljanje je bilo znakom licemjerstva, a izvršenje bijaše znak Imana. Dakle, ostavljač hidžre u Medinu bez opravdanja bijaše munafik-licemjer, makar izgovarao riječi islama, kao što je ostavljač tačno preciziranog džihada bez opravdanja munafik-licemjer makar ispoljio islam.
Različitost stanja munafika shodno njihovim zemljama
Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem je, međutim, pravio razliku između munafika u Mekki I munafika u Medini, pa je sprovodio vanjštinske propise rata na munafike u Mekki koji bijahu među mušricima, dok je sprovodio vanjštinske propise islama na munafike koji bijahu među muslimanima u Medini. Znači, postupao je prema onima što su bili u Mekki po propisima rata, poput borbe, zarobljavanja I sužanjstva, a prema onima u Medini po propisiama svetosti života, imetka I djece.
Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem se na Bedru borio protiv mušrika u čijim safovima bijaše ljudi koji su obznanili islam ali nisu učinili hidžru već ostali u Mekki, pa su ih mušrici izveli sa sobom u borbu (protiv muslimana) I stoga su uzeli njihov propis pa ih je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem zarobio kao što je zarobio neke mušrike.
Upravo zbog toga je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao ‘Abbasu radijellahu 'anhu kada je zarobljen na Bedru: ‘Iskupi svoj život I sinove tvoga brata’ Pa ‘Abbas radijellahu 'anhu reče: ‘A zar mi ne klanjamo prema tvojoj kibli I svjedočimo I izgovaramo tvoj šehadet’. Pa reče Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem : ‘O ‘Abbas, vi ste se raspravljali pa savladani u raspravi’. Zatim je proučio riječi Uzvišenog: ألم تكن أرض الله واسعة فتهاجروا فيها– Zar Allahova Zemlja nije prostrana pa da se iselite na njoj?” (4:97) ⁵

Ko stane u saf mušrika
U ovome ajetu je dokaz da ko od muslimana svjesno I znajući stane u bojni red mušrika u ratu protiv muslimana, makar bio I primoran, uzima propis mušrika u pogledu života I imetka, iako onaj ko od muslimana napustivši hidžru ostane u zemlji s kojom se ratuje – neće biti njegovo puko ostajanje tamo nevjerstvom samo po sebi. Ovako je to tekstom naznačio imam Šafija rahimehullah u svome djelu El-Umm.
Miješanje sa mušricima
Ko se miješa sa mušrikom I s njime sjedi a da pri tome dotični mušrik nije od onih koji se bore protiv muslimana, odnosno da ne postoji između takvoga I muslimana vanjštinsko neprijateljstvo niti borba, onda ovakav musliman ne uzima propis kakav ima mušrik makar bilo da mu je hidžra obavezna. Ovaj propis važi jer se dešava da se musliman nekada dogovorno okupi sa mušrikom u vezi trgovine, sjetve ili po rodbinskoj osnovi.
Što se tiče predaje koju bilježi Ebu Davud rahimehullah od Semureh ibn Džunduba radijellahu 'anhu da je Allahov Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao: “Ko se sastaje sa mušrikom I s njime stanuje – on je poput njega.” ⁶
Poput ove postoji I predaja koju bilježi Et-Taberani rahimehullah da je Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao: “Ja se odričen svakog muslimana koji je sa mušrikom.” ⁷ Naime, nije svako bivstvovanje muslimana sa I uz mušrika, sjedenje sa njime I miješanje takvo da negira iman, nego ovo važi shodno suštini bivstvovanja sa nekim I s obzirom na nj. vrstu, samo miješanje I šta se želi time postići. Okupljanje sa mušricima zbog izvjesnog interesa, međusobnog najma, uzajamnog primirja, kao i drugih koristi je dozvoljeno bez razilaženja.
Zaista je hidžri iz Mekke u Medinu pripala posebnost nad drugim hidžrama na Zemlji; nju je naredio Allah I naredio ju je Njegov Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem. S druge strane, Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem nije naređivao svojim izvidnicama kada ih je slao na sela I gradove mimo Mekke da prime islam I učine hidžru! Naprotiv, naređivao im je kako stoji u Sahihu: “Kada susretneš svoga neprijatelja među musšricima, pozovi ih na tri stvari – ili svojstva – pa koju god da oni odaberu prihvati od njih I suzdrži se (od borbe s njima). Pozovi ih u islam, pa ako ti odgvore islamom prihvati od njih I suzdrži se nad njima. Zatim ih pozovi da se premjeste iz sovga naselja u naselje muhadžira (Medinu), I obavijesti ih da ako to učine imaće prava koja imaju muhadžiri I obaveze kakve imaju muhadžiri. Ako pak odbiju da se premjeste otuda onda ih obavijesti da imaju status kakav imaju beduini muslimani – sprovodi se nad njima Allahov sud koji se provodi nad svim vjernicima, ali nemaju u ratnom plijenu I zaplijeni ⁸ nikakvog udjela osim ako se bore zajedno sa muslimanima.” ⁹ Hadis bilježi imam Muslim rahimehullah u hadisu od Burejde radijellahu 'anhu – za shodno je da po hadisu nije ih obavezao hidžrom nego ih je samo pozvao na hidžru I prepustio im to na odabir.

Isprika čovjeka za samog sebe a zapravo je obveznik istoga
U ovome ajetu, tj. riječima Uzvišenog: “ قالوا فيم كنتم قالوا كنا مستضعفين في الأرض- “Rekoše: ‘Gdje ste bili?’ Odgovoriše: ‘Bili smo potlačeni na Zemlji…” se nalazi neprihvatanje tvrdnje dok se nad njom ne uspostavi dokaz, jer ovi prizivaju sebi nemoć a ustvari nije tako. Dešava se često da duša zavede čovjeka na vlastito opravdanje kada joj se teškim čine šerijatske obaveze, pa neosnovano misli da je opravdana a nije zapravo tako. Zbog toga je Allah rekao ovdje u ajetu: “ألم تكن أرض الله واسعة فتهاجروا فيها – Zar Allahova Zemlja nije prostrana pa da se iselite na njoj?” dakle, ovakvi nisu opravdani iako je osnova da Allah opravdava nemoćne I potlačene, kao što je u ajetu poslije: “ إلا المستضعفين من الرجال و النساء و الولدان – osim nemoćnih od muškaraca, žena I djece.”
Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem je takođe pravio razliku između nemoćnog koji nije učinio hidžru te onog koji sjedi – ostavlja hidžru a sposoban je to učiniti. Dovio je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem za prvu kategoriju I dovio protiv njihovog neprijatelja, kao što stoji u oba Sahiha od Ebu Hurejre radijellahu 'anhu koji kaže: “Dok je Vjerovjesnik sallallahu 'alejhi ve sellem klanjao jaciju, kada izgovori ‘semi’a Allahu limen hamideh – zatim reče prije nego je uradio sedždu: O Allahu, spasi ‘Ajjaša ibn Ebi Rebi’ah, o Allahu, izbavi Selemeh ibn Hišama, o Allahu spasi El-Velid ibnu-l-Velida, o Allahu izbavi potlačene od vjernika. O Allahu, zažesti Svoju kaznu na Mudar, o Allahu, učini je u godine kao nerodne godine u vrijeme Jusufa.” ¹⁰

Boravak sposobnog muslimana među neprijateljima muslimana.
Svako ko je primio islam u Mekki prije njezina oslobođenja a nije učinio hidžru iz središta neprijatelja bijavši moćan za isto, uzeo je propis (općenito) nevjernika u Mekki, dočim se njegove tajne prepuštaju Allahu. Ovdje je Allah izuzeo samo potlačene koji nisu imali mogućnost izlaska. Upravo stoga je Ibn ‘Abbas radijellahu 'anhuma rekao: “Bili sam ja I moja mojka od potlačenih, ja od djece a majka moja od žena.”¹¹

Kome je obavezna hidžra?
Allah opisuje njihovu slabost u Svojim riječima: “ لا يستطيعون حيلة و لا يهتدون سبيلا – koji nisu dovoljno snalažljivi I nisu znali puta.” . S rječju El-hiletu – lukavstvo cilja se nemoć čovjeka u pogledu njega samoga, poput sljepoće, ili hromoće, ili neimanja jahalice, ili vlastitog straha, pa usljed toga ne nalazi mjesto odakle bi izašao/pobjegao od nevjernika Kurejša, niti zaklon od njih. Riječi Svevišnjeg : سبيلا znače put koji je poznat I siguran do Medine.
Ko nađe sljedeće tri stvari obavezna mu postaje hidžra:
Prvo: tjelesnu sposobnost I sačuvanost od prepreka poput sljepoće;
Drugo: zaštitu od nevjernika Kurejša I da ga se ne mogu dočepati, jer su oni mučili svakog ko bi se pripojio muslimanima u Abesiniju – tokom prvog I drugog iseljenja – a zatim u Medini kada se domognu njega;
Treće: poznavanje puta do Medine, I da ima kod sebe opskrbu sebi za taj put.
Ko bi našao opravdanje/ispriku od nečega u vezi ovoga troga on pripada potlačenim. Može se desiti da muškarac ili žena budu zdravi tjelesno, da poznaju put do Medine, međutim savladani su od Kurejša, poput uhapšenog – jer su Kurejšije slali špijune za onima što izađu iz Mekke. Može biti da poznaje put, da je bezbjedan na njemu, ima uza se svoju opskrbu, nalazi pribježište od Kurejša, međutim, bolestan je takvom bolešću usljed koje nije u moći da izađe.
Allah uzdiže grijeh sa onoga ko je opravdan. Rekao je فأولئك عسى الله أن يعفو عنهم و كان الله عفوا غفورا – Takvima će, nadati se, Allah preći preko postupka, jer Allah briše grijehe I oprašta.”
Riječi Uzvišenog:¨ ألم تكن أرض الله واسعة فتهاجروا فيها¨- Zar Allahova Zemlja nije prostrana pa da se iselite na njoj” su poput Njegovih riječi u suri El-Ankebut ¨ ياعبادى الذين ءامنوا إن أرضى واسعة فايّاى فاعبدون ¨ (29:56) u ovome je bio išaret na obavezu izlaska iz Mekke, makar to bilo negdje mimo Medine kada se nemoćno doći u nju.
Iz ovoga proizilazi propisanost hidžre iz zemlje nevjerstva u kojoj musliman nema mogućnosti ispoljavanja svoje vjere ka zemlji nevjerstva u kojoj ima tu mogućnost, poput hidžre onih koji su islelili u Abesiniju. Onaj koji je to učinio smatra se od muhadžira I doseže nagradu hidžre I njezinu vrijednost.
Et-Tefsiru ve-l-bejan: 2/973-979; Abdulaziz ibn Merzuk Et-Tarifi