Ima li žena pravo usloviti budućem mužu da se ne ženi drugom

Pitanje

Ima li žena pravo da uslovi čovjeku da se ne ženi drugom?

Odgovor

Zahvala pripada Allahu 'azze we dželle, samo Njega obožavamo i samo od Njega pomoć tražimo, Njemu se utječemo od zla naših duša, koga On uputi, niko ga u zabludu ne može odvesti; a koga On iz Svoje pravde u zabludi ostavi, niko ga na Pravi put ne može uputiti. Svjedočim da nema drugog božanstva koje zaslužuje ibadet osim Allah sallallahu 'alejhi ve sellem i svjedočim da je Muhammed sallallahu 'alejhi ve sellem Njegov rob i poslanik.

„O vjernici, bojte se Allaha i govorite samo istinu, On će vas za vaša dobra djela nagraditi i grijehe vam vaše oprostiti. A onaj ko se Allahu i Poslaniku Njegovu bude pokoravao – postići će ono što bude želio.“

Uistinu, najistinitiji govor je Allahov govor, a najbolja uputa, uputa Muhammeda sallallahu 'alejhi ve sellem, najgore stvari su novotarije, i svaka novotarija je zabluda, a svaka zabluda vodi u Vatru.

A zatim, kao odgovor na postavljeno pitanje kažem:

Prije nego odgovorimo na ovo pitanje veoma je bitno da ispravno shvatimo višeženstvo: da li je ono osnova, bolje i preporučeno ili nije?

Rekao je Uzvišeni:

فَانْكِحُوا مَا طَابَ لَكُمْ مِنَ النِّسَاءِ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ

“… onda se ženite onim ženama koje su vam dopuštene, sa po dvije, sa po tri i sa po četiri. A ako strahujete da nećete pravedni biti, onda samo sa jednom; ili – eto vam onih koje posjedujete.”¹

Buhari prenosi od Seida ibn Džubejra radijellahu 'anhu da ga je upitao Ibn Abbas radijellahu 'anhuma: “Jesi li oženjen?” – Ne, odgovorio sam. Pa mi je rekao: “Oženi se, jer su najbolji od ovog ummeta imali najviše žena.”²

Šejh Abdur-Rahman Džibrin rahimehullah je u komentaru Buharijevog sahiha kod 3. ajeta sure En-Nisa pojasnio razilaženje uleme šta je osnova: višeženstvo ili ne, pa je nakon spomenutih mišljenja i dokaza rekao: “Ali, u svakom slučaju, stanja i mogućnosti se razlikuju, tako je za onoga ko je siguran da će biti pravedan među dvije, tri ili četiri žene i da će svakoj dati njeno pravo, OSNOVA višeženstvo…”

Rekao je šejh Ibn Baz rahimehullah: “Osnova u tome je propisanost višeženstva za onoga ko je u stanju i ne plaši se nepravde, jer su u tome mnoge koristi poput čuvanja polnog organa, čednost one koju oženi (da ne upadne u blud), dobročinstvo prema njima, uvećanje poroda čijim brojem se povećava ummet a time i broj onih koji samo Allaha obožavaju. Na ovo ukazuju riječi Allaha… [3. ajet sure En-Nisa]”³

Rekao je šejh Abdullah ibn Abdul-Vehhab ibn Serdan: “Višeženstvo je pohvalno, zbog riječi Allaha 'azze we dželle: ‘Ako se bojite da prema ženama sirotim nećete biti pravedni, onda se ženite onim ženama koje su vam dopuštene, sa po dvije, sa po tri i sa po četiri. A ako strahujete da nećete pravedni biti, onda samo sa jednom.’⁴ Pa je Allah 'azze we dželle robovima odabrao da se žene sa više od jedne žene, a ako se čovjek plaši da neće biti pravedan onda samo sa jednom, i, takođe, višeženstvo je sunnet i postupak našeg Poslanika sallallahu 'alejhi ve sellem a Uzvišeni kaže: ‘Vi u Allahovom Poslaniku imate divan uzor.’⁵ I rekao je Ibn Abbas radijellahu 'anhuma: ‘Najbolji u ovome umetu su oni koji su imali najviše žena.’⁶ kraj govora šejha Abdullaha.

Sada se postavlja pitanje: ima li žena pravo usloviti čovjeku prilikom sklapanja bračnog ugovora da ne ženi drugu ženu?

Islamski učenjaci po ovom pitanju imaju dva stava: 

Prvi stav

Nije dozvoljeno ženi, niti njenoj porodici, da uslovljava mužu da ne ženi drugu, a ako uslovi i muž prihvati, ispravan je bračni ugovor, ali ne i uslov, i on neće imati nikakvog uticaja, niti ga je obaveza ispuniti. Ovaj stav zastupaju hanefijski, i po jednom rivajetu šafijski i malikijski pravnici, a pripisuje se Aliji i Ibn Abbasu radijellahu anhum kao i nekim pravnicima iz generacije tabi'ina, kao što su Se'id ibn Musejjeb, ‘Ata, Ša'bi, Lejs, Sevri, Hasan el-Basri, Ibrahim En-Nehai, Zuhri, Hišam ibn Urve i dr.⁷

Od dokaza kojim potkrepljuju svoj stav su sljedeći:

1. Bilježi Imam Buhari i Muslim od Aiše, radijallahu anha, da je Poslanik, sallallahu alejhi ve sellem, rekao: مَا بَالُ أُنَاسٍ يَشْتَرِطُونَ شُرُوطًا لَيْسَ فِي كِتَابِ اللَّهِ، مَنِ اشْتَرَطَ شَرْطًا لَيْسَ فِي كِتَابِ اللَّهِ فَهُوَ بَاطِلٌ، وَإِنِ اشْتَرَطَ مِائَةَ شَرْطٍ “Šta je sa ljudima pa uslovljavaju uvjete koji nisu u Allahovoj knjizi. Ko postavi uvjet kojeg nema u Allahovoj knjizi on je neispravan pa makar postavio stotinu uvjeta.”⁸ Tako da ovaj hadis ukazuje na neispravnost zabranjivanja nečeg što je dozvoljeno, kao što je ženidba drugom ženom pored prve, što je Allah Uzvišeni dozvolio u riječima: „… ženite se sa onima koje su vam dozvoljene, sa po dvije, sa po tri i sa po četiri.“⁹
2. Bilježi Tirmizi u Sunenu i Bejheki u Es-Sunenul-Kubra da je Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao:
   المسلمون على شروطهم، إلا شرطا أحل حراما أو حرم حلالا
   “Muslimani su na uvjetima (na koje su se obavezali) osim uvjeta koji dozvoljava haram ili zabranjuje halal.”¹⁰
   Kaže ibn Hazm u El-Muhalli:  “Uslovljavanje žene da se muž ne ženi sa drugom, da nema robinju, da ne odsustvuje od nje, da je ne seli u drugo mjesto – sve je to oharamljivanje halala! Ovakvi postupci i ohalaljivanje svinjetine i strvine su jednaki u tome da su u suprotnosti sa Allahovim propisom.”¹¹ 
   Imam Mirvezi prenosi govor Ebu Abdullaha koji kaže: “Poništava se uslov, a brak ostaje važeći, jer je Uzvišeni Allah dozvolio čovjeku da oženi četiri žene i da ima robinju, pa ako ona uslovljava da se ne ženi i da nema robinju ona mu zapravo uslovljava zabranjivanje onoga što je Allah dozvolio.”¹²

Tako je općenito obaveza ispunjavati uvjete na koje se čovjek obavezao osim ako su ti uvjeti zabranili halal ili dozvolili haram. U toj situaciji se oni neće ispuniti, a osnova (bračnog) ugovora je ispravna. Ako ovome dodamo činjenicu da je višeženstvo ne samo dozvoljeno, već i preporučeno, i da je ono osnova uz ispunjenje dva uslova:

• mogućnost i
• pravednost među ženama,

tada nam postaje jasno da je ovo prioritetnije i jače mišljenje.

Drugi stav

Ženi ili njenoj porodici je dozvoljeno usloviti mužu da se ne ženi drugom, pa ako se složi, onda je dužan ispuniti uslov bračnog ugovora, a ako ga prekrši i oženi drugu, žena ima pravo na poništenje bračnog ugovora i uzimanje svoga prava. Ovo je stav hanbelijske pravne škole, a taj stav se prenosi i od: Omera ibn Hattaba, Sa'da ibn ebi Vekkasa, Muavije ibn ebi Sufjana, Amra ibn el-Asa radijellahu anhum kao i od pravnika tabi'ina, kao što je Omer ibn Abdulaziz, Tavus, i dr.¹³

Kaže ibn Kudame u El-Mugniju: „Ako prihvati uvjet da je ne seli u drugi stan ili grad, niti da putuje sa njom ili da se ne ženi pored nje, ili da uzima robinje, obaveza mu je ispuniti, a ako ga prekrši, ona ima pravo na poništenje bračnog ugovora. To se prenosi od Omer ibn Hattaba, Sa'd ibn ebu Vekkasa, Muavije, Amr ibn el-Asa, a to zastupa i Šurejh, Omer ibn Abdulaziz, Tavus i Evzai.”¹⁴

Dokazi onih koji su usvojili ovaj stav

Većinu dokaza koje navode zastupnici ovog stava su općeniti i govore o obavezi ispunjavanja uvjeta i oko toga nema razilaženja među muslimanima. Ali to nije odgovor na pitanje šta je sa uvjetima koji ograničavaju ono što je široko tj.zabranjuju ono što je pohvalno i preporučeno?

1. Kaže Uzvišeni: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ  „O vjernici, ispunjavajte obaveze!“¹⁵  
2. Riječi Allaha 'azze we dželle: وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا  „I ispunjavajte obavezu, jer će se za obavezu, zaista odgovarati!“¹⁶
3. Hadis koji se nalazi u dva Sahiha od Ukbe ibn Amira radijellahu 'anhu da je Poslanik sallallahu 'alejhi ve sellem rekao: أَحَقُّ الشُّرُوطِ أَنْ تُوفُوا بِهِ مَا اسْتَحْلَلْتُمْ بِهِ الفُرُوجَ  „Najpreči uslovi da ih ispoštujete su oni kojima su vam žene postale dozvoljene.“¹⁷
4. I drugi općeniti hadisi koji ukazuju na obavzu ispunjavanja ugovora i date riječi.

Ovi tekstovi dokazuju obavezu ispunjavanja ugovora, dogovora, uslova i ostalog oko čega se ljudi slože, a u to spada i uslovljavanje žene čovjeku da se ne ženi drugom. Međutim, na uopćenost ovih dokaza se odgovara: ovi dokazi su opći principi koji se ne odnose na pitanja razilaženja.

Sebeb razilaženja dvije skupine je kolizija općenitih (العام) i specificirajućih/konkretnih (الخاص) dokaza. Tako su dokazi onih koji dozvoljavaju ovakav uslov općeg karaktera, a dokazi prve skupine su specifični i njima se daje prednost u odnosu na opće dokaze, jer kada se da prednost specifičnim dokazima, radi se po obje grupe argumenata, međutim, ako uzmemo u obzir samo opće dokaze, zapostavićemo rad po specifičnim. To spominje Sulejman ibn AbdulKavijj Et-Tufi¹⁸ kao i Muhammed ibn Husejn El-Džizani kada kaže: „U davanju prednosti specifičnim argumentima je rad po obje grupe dokaza; specifični se sprovode u potpunosti u segmentu kojeg konkretiziraju, a opći dokazi se sprovode u osnovi, izuzev te konkretne situacije.”¹⁹

U osnovi svi ugovori i međusobni dogovori se moraju poštivati, osim ako je u njima uslov koji dozvoljava haram ili zabranjuje halal, tada taj uslov otpada, a osnova ugovora ostaje ispravna. A Allah najbolje zna.